1. Tuproqning tuzilishi va tarkibi Tuproqning fizik xossalari

Zichlik

---

Tuproqning qattiq fazasi "skeletdan" - toshli qo‘shilmachalar (zarralari
1 mm
dan katta)
va mayda tuproqlardan (zarralari
1 mm
dan kichik) iborat.
Tuproqning
"qattiq
fazasi"
zarralarining
o‘lchamlariga
bog‘liq
ravishda
toshli
qo‘shilmachalarga (zarralari o‘lchami
1 mm
dan katta) va mayda tuproqqa (zarralari o‘lchami
1
mm
dan kichik) bo‘linadi. Tuproqlar toshsiz (tarkibida
0,5 foiz
gacha tosh), kam toshli (
0,5...5
foiz
), o‘rta toshli (
5...10 foiz
) va yuqori toshli (
10 foiz
dan ko‘p) turlarga bo‘linadi. Tuproqning
turi mexanik tarkibi bo‘yicha aniqlanganda mayda tuproq (melkozem) tahlil qilinadi. U shartli
ravishda ikki fraksiyaga bo‘linadi: "fizik gil" (zarralari
10 mkm
dan kichik) va "fizik qum
(zarralari
10 mkm
dan katta). Tuproqlar fizik gilning miqdoriga qarab quyidagicha nomlanadi:
soz (gil) tuproq (tarkibida "fizik gil"
50 foiz
dan ko‘p), qumoq tuproq ("fizik gil"
50...20 foiz
),
qumli tuproq ("fizik gil"
20...10 foiz
) va qum ("fizik gil"
10 foiz
dan kam). Tuproqda fizik gil
qancha ko‘p bo‘lsa, unga ishlov berish shuncha og‘irroq bo‘ladi. Gil zarrachalarida
jipslashtiruvchi moddalar borligi uchun ular tuproqning bog‘liqligini ifodalaydi, qumlar esa
aksincha, yopishqoq va qayishqoq (plastik) bo‘lmaydi.
Tuproqning 
qattiq fazasi 
"skeletdan"

---

Holatida tuproqqa mexanik ishlov berish faqat uning mavjud donador agregatlarini
saqlabgina qolmay, yangilarini ham hosil qilishi aniqlangan.
Tuproqdagi gazsimon faza havo va boshqa gazlardan (ammiak, metan va h.k.) iborat.
Tuproqda havo erkin yoki qisilgan holatda bo‘lishi mumkin. Yirik gravitatsion bo‘shliqlarda
havo, odatda, atmosfera bilan erkin aloqada bo‘ladi. Shamol natijasida va tik konvektiv
okishlar natijasida bu havo doimiy yangilanadi, bu esa yumshoq tuproqdagi namlikni jiddiy
kamayishiga olib keladi.
Kichik kapillyar bo‘shliqlarda joylashgan havo ko‘pincha qisilgan holatda bo‘ladi, ya’ni
qattiq zarrachalar va suv yordamida germetik bekilib qoladi. Qisilgan havo tuproqning
elastikligini (egiluvchanligini) oshiradi va suv o‘tkazuvchanligini kamaytiradi. Qurollarining
ishchi organlari ta’sirida tuproq siqilganda uning erkin havosini asosiy qismi qisilgan
holatga o‘tadi va unda potensial energiya yig‘iladi. Uning ta’sirida siqilish to‘xtagandan
keyin tuproq kesakchalari orasidagi bog‘liqliklar uziladi, natijada etilgan strukturali tuproq
yaxshi uvalanadi.