1. uzluksiz ta’limning nazariy jihatlari uzluksiz ta'lim tushunchasi

1. UZLUKSIZ TA’LIMNING NAZARIY JIHATLARI

1.1 UZLUKSIZ TA'LIM TUSHUNCHASI

Ta'lim - bu bilim, ko'nikma olish yoki ularni takomillashtirish bo'yicha odamlarning maqsadli kognitiv faoliyati.
Uzluksiz ta'lim - bu shaxsning butun umri davomida davlat va jamoat institutlari tizimi tomonidan tashkiliy ta'minlangan hamda shaxs va jamiyat ehtiyojlariga mos keladigan ta'lim (umumiy va kasbiy) salohiyatining o'sish jarayonidir [41, c.81].
Uzluksiz ta'lim g'oyasi 20-asrning ilg'or madaniy g'oyalari orasida muhim o'rin tutadi. Bu g‘oyaning umuminsoniy va falsafiy ahamiyati katta, chunki uning ma’nosi har bir insonning hayoti davomida doimiy rivojlanishi, takomillashuvi, ijodiy yangilanishini ta’minlash, demak, butun jamiyat ravnaqini ta’minlashdan iborat. Shuning uchun har bir davlat uzluksiz ta'limning o'ziga xos modelini qidiradi. Uning nazariy asoslarini birinchi marta ishlab chiqish P. Lengrand, E. For, R. Deyv, X. Hummel, M.D. Kareyali, F. Kumbs, G. Koptaj [32, s.210].
Uzluksiz ta'lim g'oyasi 20-asrning g'oyasi, ammo uning kelib chiqishini qadimgi faylasuflar - Konfutsiy, Sokrat, Aristotel, Solon, Platon, Senekada topish mumkin [32, 211-bet].
Uzluksiz ta’lim amaliyot haqiqati va pedagogik tushuncha sifatida rivojlandi.
Ushbu g'oya birinchi marta UNESCO konferentsiyasida kontseptuallashtirilgan1965 yil. umrbod ta'limning mashhur nazariyotchisi P.
Lengrand. Uning muloqoti asosida ushbu masala bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqildi. IN1972 yil. YuNESKO navbatdagi qadamni tashlamoqda: E.For rahbarligida ishlagan komissiyaning “Bo‘lishni o‘rganish” mavzusidagi ma’ruzasini tinglash. 1970-yillarning o'rtalaridan boshlab. uzluksiz ta'lim g'oyasi deyarli barcha mamlakatlarda qo'llab-quvvatlanadi va ta'lim islohotlarining asosiy tamoyiliga aylanadi [12, 318-b.].
Uzluksiz ta'limning asosiy g'oyasi - bu insonning shaxs sifatida rivojlanishi, uning hayoti davomida faoliyat va muloqot sub'ekti. Jamiyat tomonidan amalga oshirilgan bu g‘oya uzluksiz ta’lim tizimini shakllantiruvchi omilga aylanadi.
Ta'lim uzluksiz, o'zining to'liqligi bo'yicha har tomonlama, vaqt, sur'at va yo'nalish bo'yicha individuallashtirilgan bo'lib, har kimga uni hayot davomida olish va to'ldirish bo'yicha o'z dasturini amalga oshirish huquqi va imkoniyatini beradi.
Uzluksiz ta'limning asosiy tamoyillari va vazifalari.
Uzluksiz ta’limning faoliyati uning o‘ziga xosligini belgilovchi quyidagi tamoyillarga asoslanadi: insonparvarlik, demokratiklik, harakatchanlik, ilg‘orlik, ochiqlik, uzluksizlik.
Insonparvarlik tamoyili ta’limning shaxsga yo‘naltirilganligi, shaxs tomonidan o‘qitish shakllari, muddatlari, turlarini tanlash, malaka oshirish, o‘zo‘zini tarbiyalash erkinligidan dalolat beradi [30, 112-b.].
Demokratiya tamoyili ta’lim shakllarining xilma-xilligi, qiziqish, imkoniyat va ehtiyojlarga mos ravishda har qanday yoshdagi ta’limning mavjudligini nazarda tutadi [30, 112-b.].
Harakatchanlik printsipi uzluksiz ta'lim tizimining vositalari, usullari, tashkiliy shakllarining xilma-xilligi, ularning moslashuvchanligi va ishlab chiqarish, jamiyat va insonning o'zgaruvchan ehtiyojlariga muvofiq tezkor qayta qurishga tayyorligida ifodalanadi. Unda turli xil samarali metodik tizim va texnologiyalardan foydalanishga e’tibor qaratilgan [30, 112-b.].
Ilmiy bashoratga asoslangan olg‘a siljish tamoyili tezroq va moslashuvchan rivojlanishni, ta’lim muassasalari va uzluksiz ta’lim tizimi muassasalarini ijtimoiy amaliyot ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda qayta qurish va ularning faoliyatini mobil yangilashni taqozo etadi [30, 112-b.] .
Uzluksiz ta’lim tizimining ochiqligi tamoyili ta’lim muassasalaridan noan’anaviy auditoriyalarni, ko‘ngillilarni tayyorlash va malaka oshirishga jalb etish orqali o‘z faoliyatini kengaytirishni talab qiladi [30, 112-b.].
Ta'limning uzluksizligi tamoyili tizimlashtirishdir. Ta'lim muassasalari, ta'lim va malaka oshirish, fan va ishlab chiqarish xodimlari ta'limning inson va jamiyat hayotidagi o'rni va roli haqidagi o'z qarashlarini qayta ko'rib chiqishlari kerak. Yuzaki "entsiklopedik" tarkibga yo'naltirilganlikni, axborot va faktik materiallar bilan ortiqcha yuklanishni engish kerak. Ta'lim mazmuni jamiyat, ishlab chiqarish, fan, madaniyat taraqqiyoti muammolarini o'zida aks ettirishi kerak. Ta'lim kelajakdagi zarurat bilan oldindan belgilanishi kerak. Hayot uchun bilim endi hayot orqali bilim sifatida talqin qilinishi kerak [30, 112-b.].
Uzluksiz ta'lim tuzilmasida ikkita quyi tizimni ajratib ko'rsatish mumkin:
asosiy va qo'shimcha ta'lim. O'z navbatida, asosiy va qo'shimcha ta'lim umumiy va kasbiy bo'lishi mumkin. Natijada, ta'limning to'rtta quyi tizimi olinadi: asosiy umumiy, asosiy kasbiy, qo'shimcha umumiy, qo'shimcha kasbiy [30, 113-b.].

1. 
   1-rasm - Uzluksiz ta'limning tuzilishi
   

Asosiy ta'lim quyi tizimining elementlari o'rtasidagi munosabatlar ierarxiya printsipi asosida qurilgan, har bir keyingi bo'g'in yuqori darajadagi ta'limni ta'minlaydi. Qo'shimcha ta'limning quyi tizimida bo'g'inlar mustaqil va mustaqil bo'lib, ular bir-biriga parallel ravishda mavjud. Qo'shimcha ta'lim asosiyga nisbatan yuqori darajadagi ta'lim emas. Har bir quyi tizimda asosiy va qo'shimcha, asosiy va parallel, davlat va nodavlat ta'lim muassasalari va malaka oshirish, madaniyat, sport, turizm va boshqalar mavjud. [5, 173-bet].