1. Xarajatlarni taqsimlash tartibi va usuli Tannarxni kalkulyatsiya qilishning buyurtmali usuli1

Ko’rsatkichlar nomi	Hisobga olinadigan birliklar, ming so’m
Shartli birliklar
moddiy xarajatlar	qo’shilgan xarajatlar
Belgilangan muddat boshida tugallanmagan ishlab chiqarish	15	-	9
Muddat davomida boshlangan va tugallangan	57	57	57
Belgilangan muddat yakuniga tugallanmagan ishlab chiqarish	3	3	1,5
Jami	75	60	67,5

Mahsulot birligi tannarxi tahlilini ifoda etuvchi jadval (2-jadval) asosida mahsulot birligi uchun shartli xarajatlarni moddiy xarajatlar va qo’shilgan xarajatlar bo’yicha alohida-alohida hisoblash mumkin. Shartli mahsulot birligiga qilingan xarajatlarni aniqlash uchun ushbu muddat davomida qilingan moddiy xarajatlar hamda qo’shilgan xarajatlarni shu xarajatlar bo’yicha shartli mahsulot birligi soniga bo’linadi. “Asosiy ishlab chiqarish” schyotidagi hisobot davri boshi qoldig’iga kiritilgan xarajatlar hisobkitobda e’tiborga olinmaydi, chunki ular o’tgan muddatga tegishlidir.
2-jadval Mahsulot birligi tannarxi tahlili

Xarajatlar turi		Xarajatlar		Shartli birliklar, ming dona	Shartli birliklarga qilingan xarajatlar
	boshlang’ich zahiralar, ming so’mda	joriy muddatdagi, ming so’mda	jami xarajatlar, ming so’mda
Moddiy xarajatlar	600,0	3300,0	3900,0	60,0	0.55 so’m*
Qo’shilgan xarajatlar	166,5	2700,0	2866,5	67,5	0.40 so’m**
Jami	766,5	6000,0	6766,5		0.95 so’m***

* - 22.000 : 40.000 = 0.55
** - 18.000 : 45.000 = 0.40
*** - 0.55 + 0.40 = 0.95
Yakuniy tannarxni ifodalovchi jadval jami ishlab chiqarish xarajatlarini barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlarga taqsimlash uchun ishlatiladi. Xarajatlarning bir qismi A sexida ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxiga kiritiladi, xarajatlarning qolgan qismi esa hisobot davri yakuniga ushbu sex uchun “asosiy ishlab chiqarish” schyotida qoldiq sifatida qoldiriladi.
Mahsulot tannarxini jarayon usulida hisoblashning yakuniy bosqichi A sexdagi yarim fabrikatlar tannarxini V sexidagi Asosiy ishlab chiqarish schyotiga hisobdan chiqarish orqali amalga oshadi.
Buxgalteriyaprovodkasiquyidagichabo’ladi:
Vsexidagi “Asosiyishlabchiqarish” 6541,5 mingso’m
A sexidagi “Asosiy ishlab chiqarish” 6541,5 ming so’m

	Buxgalteriya yozuvi:
Debet	Kredit	Summasi
2010 “V”	2010 “A”	6541,5 ming so’m

3-jadval Mahsulot birligi tannarxining tahlili

Ko’rsatkichlar	Tayyor mahsulot	Tugallanmagan ishlab chiqarish
Boshlang’ich zahiralar
Boshlang’ich qoldiq, ming so’m	766,5
tugallash uchun xarajatlar (9 ming birlik * 0,40 so’m)	360,0
ishlab chiqarilishi hisobot davrida boshlangan va tugatilganlari (57 ming birlik * 0, 95 so’m)	5415,0
Yakuniy zahiralar
moddiy xarajatlar (2000 * 0,55 so’m)		165
qo’shilgan xarajatlar (1000 * 0,40 so’m)		60
Jami	6541,5	225
Tekshirish:
tayyor mahsulot	6541,5
tugallanmagan ishlab chiqarish	225,0
	6766,5

Shu jadvalning quyi qismidagi tekshirishning keltirilish ma’nosi shundaki, agar tekshirish natijasida tafovut, ya’ni chetlanishlar aniqlansa, ishlab chiqarilayotgan bir dona miqdoridagi tayyor mahsulot tannarxi o’sha miqdorga to’g’rilanadi – korrektirovka qilinadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   «O‘zbekiston Respublikasida tadbirkorlik to‘g‘risida»gi Qonun. – T., 15.02. 1991.
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi Qonuni – Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi, 2000 йил, 5-6 – son.
   
3. 
   Bobojonov O., Junaniyozov K. “Boshqaruv hisobi” darslik – T., TDIU, 2005 y., 368 bet.
   
4. 
   Гудушаури Г.В., Литвак Б.Г. Управление современным предприятием. – М.: ЭКМОС, 1998.
   
5. 
   Друкер П. Стратегическое управление предприятием. – М.: Дело, 2000.
   
6. 
   Забелин П.В., Моисеева Н.К. Основы стратегического управления. – М.: Информационно-внедренческий центр «Маркетинг», 1998.
   
7. 
   Кратко И.Г. Международное предпринимательство: Учебное пособие. – М.: ИНФРА-М, 2001, 272 б.
   

1^ Ushbu paragraf katta ilmiy xodim-izlanuvchi F.A.Astanova tomonidan yozildi

2^ Ushbu paragraf katta ilmiy xodim-izlanuvchi F.A.Astanova tomonidan yozildi