1. Xidmət sahələrinin inkişafında turizmin yeri və rolu

2.Turizm idarəçiliyinin metodoloji əsasları
Turizm idarəetməsi məqsədyönlü fəaliyyətdir, sahə maraqları üzərində qurulub. Turizm sahəsinin iqtisadi, sosial rolu və onun ümumi iqtisadi inkişafda yeri müəyyən-ləşilir. Bu baxımdan istifadə olunan metodlar:

1. 
   ümumi iqtisadi
   

2. 
   xüsusi metodlara bölünür.
   

Bu metodlar turizm modelləri formalaşdırır. Hər bir ölkədə iqtisadiyyatın strukturu turizmin sahə kimi fəaliyyət dairəsini formalaşdırır. Metodologiya baxımdan sistemli yanaşma metodları istifadə olunur. Resurs-məqsəd-turizm məhsulu ardıcıllığı

prinsipləri və modelləri mövcuddur56. İlkin növbədə turizmə olan tələbat formalaşdırılır. Bu tələbat potensial və faktiki istehlak tələbatına bölünür. Potensial tələbatın öyrənilməsində tətbiq olunan metodlar coğrafi, iqtisadi amilləri və onların təkrar istehsalını nəzərə alır. Bu zaman torpaq, su, hava, insanlar, tarixi abidələr, onlardan istifadə zamanı əldə olunan faydalı effektləri nəzərdə tutulur.
Turizm inkişafının metodoloji əsasını normativ metodlar təşkil edir və uyğun modellər tərtib olunur. Bu modellərə sahələrarası modellər, birbaşa hesablama proqnozları və məsrəf, son nəticə modeli daxildir. Turizmin inkişafı amillərlə yanaşı bazar tələbatına uyğun genişlənir, təkmilləşir və turizm məhsulu bir bazar

seqmentindən digər bazar seqmentinə çevrilir. Ona görə də turizmin transormasiya mo-deli formalaşır. Turizm inkişafının struktur modeli onun sahədaxili və sahələrarası proporsiyalarına nisbəti müəyyən edir. Sahədaxili nisbətində aralıq, son məhsul, onların bölgüsü sxemi formalaşır. Turizmin proqnozları ümumi iqtisadi inkişafın proqnozları ilə tarazlaşdırılır. Dövlət büdcəsinin obyektlərinin, turist fəaliyyətinin maddi-maliyyə əsasları proqnozlaşdırılır. Bəzi metodlara daha ətraflı nəzər salaq.

Iqtisadi idarəetmə metodları – xərclər və nəticə baxımından icraçılara təsiretmə üsulları və fənnlərinin məcmusudur. Bu üsullara maddi həvəsləndirmə, əmək haqqı, maddi sanksiyalar, maliyyələşdirmə, kreditlətin verilməsi və s. aiddir. Əsas idarəetmə metodları kimi burada əmək haqqı və mükafatlandırma sistemi çıxış edir.
Təşkilati-sərəncam idarəetmə metodları. Bunlar birbaşa təsirə malik olan, məcburi, direktiv xarakter daşıyan metodlardır. Bu metodlar nizam-intizama, məsuliyyətə, hakimiyyətə əsaslanır. Təşkilati metodlara aiddir:
-Təşkilati layihələndirmə;

-reqlamentləşdirmə;

-normalaşdırma.

Adətən bu metodlardan istifadə edərkən, konkret icraedici şəxslər və konkret icra

tarixləri göstərilmir. Sərəncam metodlarından istifadə zamanı (əmr, sərəncam) konkret

57

şəxslər və tarixlər qeyd olunur. Sərəncam metodlarının əsas formaları:

-əmr, sərəncam, instruktaj, komanda, tövsiyyə.

Social – psixoloji idarəetmə metodlarına mənəvi həvəsləndirmə, social planlaşdırma, təsiretmə, inandırma, şəxsi missal, fərdlərarası və qruplararası münasibətlərin tənzimlənməsi, kollektivdə mənəvi ab-havanın yaradılması aiddir.

Social –psixoloji metodların köməyi ilə heyətə idarəetmə təsiri olunur və bu zaman sosiologiya və psixologiyanın qanunauyğunluqlarından istifadə olunur.

Bu metodlar iki qrupa ayrılır- sosioloji və psixoloji metodlar. Sosioloji metodlar insan qruplarına və onların istehsal prosesində qarşılıqlı əlaqəsinə istiqamətlənir, psixoloji metodlar isə konkret işçiyə, fərdə istiqamətlənir, insanın daxili aləminə,