1. Xo'jalik hisobi haqida tushuncha

18.Baholash va uning turlari.
Baholash- xo‘jalik mablaglari, majburiyatlar va xo‘jalik jarayonlarini pul olchov birligida aks ettirish usulidir.«Buxgalteriya hisobi haqida»gi qonunga asosan, aylanma aktivlarni baholash ikki xil ko‘rinishda amalga oshiriladi:Haqiqiy tannarxda - ishlab chiqarish tannarxi. Bozor bahosida - sotish sof qiymati.Asosiy vositalaming yuqorida sanab o ‘tilgan baholash natijasida vujudga keladigan qiymatlari Buxgalteriya Hisobi Milliy Standartining (BHMS) 5-sonli standartida keltirib olilgan. Xo'jalik m ablagiari baholanayotganda haqiqiylik va bir xillik talablarga rioya qilinishi shart. Jahonda sarflangan materiallaming haqiqiy tannarxini aniqlashda baholashning quyidagi usullaridan foydalaniladi. FIFO - o ‘rtacha chamalangan baholar bo'yicha, birinchi tushum - birinchi xarajat; LIFO - o‘rtacha chamalangan baholar bo'yicha, oxirgi tushum- oxirgi xarajat; AVECO - o'rtacha tannarx.Buxgalteriya Hisobi Milliy Standartining 4 - sonida materiallami baholashda AVECO usulidan foydalanish tavsiya etilgan. Majburiyatlar baholanishi tomonlar kelishuviga asosan, pul ko'rinishida aks ettiriladi.
19.Kalkulatsiya va uning elementlari.
Kalkulatsiya - tannarxni aniqlash demakdir. Tannarx deganda mahusulot tayyorlash yoki xizmat ko'rsatish uchun ketgan xara- jatlaming puldagi ifodasi tushuniladi. Ushbu usul dan korxona mulklaridan ba’zilarining hisobini yuritishda foydalaniladi. Masalan, ishlab chiqarilgan malisulot, material tannarxini aniqlash. Shuningdek, savdo korxonalaridagi muomala xarajatlari, moddalari, summalarini tovarlar bo‘yicha tegishli ravishda taqsimlashda ham kalkulatsiyadan foydalaniladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Tasdiqlangan xarajatlar to‘g‘risida»gi nizomida xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida vujudga keladi- gan xarajatlar tarkibi yoritib berilgan.
Buxgalteriya hisobining ushbu usuli boshqa usullar bilan uzviy bogliq bo'lgan. Umuman, e’tibor berilsa, buxgalteriya hisobining hamma usuli ham o'zaro uzviy bog‘langan. Kalkulatsiya usulining schyotlar tizimi bilan bog‘liqligi shundaki, kalkulatsiya qilinishi talab etilayotgan mablag' bilan bog'liq xarajatlar tegishli schyotlarda aks ettiriladi. Baholash bilan kalkulatsiyaning bog’liqligi shundaki, kalkulatsiya orqali aniqlangan tannarxlar baholash ko‘rinishida hisobga olinadi.
Turli mablagiar tannarxi kalkulatsiya yordamida aniqlanadi, masalan, mehnat buyumlari, tayyorlangan mahsulot, sotilgan tovar (ish, xizmat)lar tannarxi ham kalkulatsiya yordamida aniqlanadi. Barcha mablagiar tannarxi hisoblanayotganda korxona xo‘jalik ja- rayonlaridagi - taininot, ishlab chiqarish, sotishdagi xarajatlari hisobga olinadi.