1. Yevropa rivojlangan davlatlari pensiya ta`minoti tizimi,modellari va rivojlanish tarixi

4-jadval.
Mamlakatda ishchi va pensionerlar soni zichligi.¹³

Yillar	Har 1000 kishiga to`g`ri keluvchi ishchilar ulushi	Har 10000 kishiga to`g`ri keluvchi pensionerlar soni	Pensionerlarning ishchilarga nisbati
1993	7,336	1,628	0,22
1994	8,494	2,079	0,24
1995	8,738	2,241	0,26
1996	8,758	2,358	0,27
1997	8,671	2,533	0,29
1998	8,476	2,727	0,32
1999	9,501	2,984	0,31
2000	10,448	3,170	0,30
1993-1998-yillardagi o`sish sur`ati	15,5%	67,7%	10%

Xitoy bir vaqtning o’zida ham qishloq ham shahar hududlarida keksalarni ijtimoiy himoya qilish dasturlarini amalga oshirishga harakat qildi. 1986-yilda qishloq joylarida keksalarning sug’urta sistemasi joriy etildi. Bir qancha tajribalardan keyin, Inson Huquqlari vazirligi 1992-yilda “ Qishloq joylarida xavfsizlik sug’urtasini uchun asosiy dastur”ni qabul qildi. Xitoy individual pensiya jamg’armalrini joriy qildi.
Bu islohotlar fermerlarning sug’urta dasturida qatnashish xohishini oshirib yubordi. 1997-yilning oxirigacha 75.42 million fermerlar sug’urta dasturiga kiritigandi.
Rossiya Federatsiyasida 2020 va 2021-yillarda pensiya sohasida islohotlar olib borildi.
To'lovni tayinlash quyidagi tartibda amalgi oshirila boshlandi:
Keksa yoshdagi sug'urta pensiyasini tayinlash uchun bir qator talablarga rioya qilish kerak. 2020 yilda pensiya olish huquqi quyidagilar asosida beriladi:
- kamida 11 yillik ish tajribasi;
- kamida 18,6 individual nafaqa koeffitsienti.
2019 yilda keksa yoshdagi sug'urta pensiyasi va davlat xavfsizligi pensiyasini olish huquqini beradigan umumiy belgilangan yoshning asta-sekin o'sishi boshlandi. Yangi parametrlarga o'tish bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda va 2028 yilda yakunlanadi. 2020 yildan boshlab pensiya yoshi yana bir yilga oshdi va umumiy o'sish ikki yilni tashkil etganiga qaramay, o'tgan yilgidek, pensiyalar avvalgi pensiya yoshiga nisbatan olti oy keyin tayinlanadi. Bu yil 1964 yilning ikkinchi yarmida tug'ilganlar - 6 oylik 55 yoshda va 1959 yilning ikkinchi yarmida tug'ilgan erkaklar - 60 yoshda 6 oyda sug'urta pensiya olish huquqiga ega. Har yili ish staji va pensiya koeffitsientlari soni mos ravishda 15 va 30 ga tenglashguncha ko'payadi.
Nogironlik nafaqasini tayinlash uchun yoshning ahamiyati yo'q, chunki u nogironlik kunidan boshlab tuziladi.
Keksa yoshdagi sug'urta pensiyasini tayinlashda, sug'urta davrining har bir yili uchun hisoblangan pensiya koeffitsientlari yig'ilib, pensiya tayinlangan kunda belgilangan bitta pensiya koeffitsientining qiymatiga ko'paytiriladi. 2020 yilda bitta individual pensiya koeffitsientining qiymati 93 rubldan iborat.
Shuni ta'kidlash kerakki, ko'plab ruslar uchun pensiya tayinlash bir xil yosh chegaralarida qoldi. Bu, birinchi navbatda, erta pensiya olish uchun imtiyozlarga ega bo'lgan odamlarga tegishli. Masalan, qutqaruvchilar, jamoat transporti haydovchilari va og'ir, xavfli va zararli ish sharoitida ishlaydigan boshqa ishchilar. Ish beruvchilar ular uchun qo'shimcha pensiya sug'urta badallarini to'laydilar. Ushbu ishchilarning aksariyati, avvalgidek, jinsiga qarab 50 yoki 55 yoshda nafaqaga chiqishadi.
Erta nafaqa shuningdek, o'qituvchilar, shifokorlar va ba'zi ijodiy kasblarning vakillari tomonidan saqlanib qoldi, ular nafaqa yoshiga etgunga qadar emas, balki sotib olinganidan keyin tayinlanishi kerak edi. Shu bilan birga, pensiya, pensiya yoshini oshirish uchun o'tish davri hisobga olingan holda beriladi, u kasb bo'yicha ish stajini olgan paytdan boshlab ishlay boshlaydi. Masalan, 2020 yildan o'tgan maktab o'qituvchisi 2021 yil oktyabr oyida bir yarim yil ichida o'tish davriga muvofiq ravishda o'qitilishi kerak
Siz ushbu ma'lumotni aniqlashtirishingiz va nafaqani olish uchun "Fuqaroning shaxsiy hisobvarag'ida" PFR rasmiy veb-saytida yoki davlat xizmatlari portalida yoki Pensiya jamg'armasining hududiy organlariga yoki IFC-ga murojaat qilganingizda murojaat qilishingiz mumkin.
Sug`urta pensiya to'lovlarini ko'paytirish:
Rossiya Pensiya jamg'armasi har yili ishlamayotgan pensionerlar uchun sug'urta pensiyalarini indeksatsiya qiladi. 2020 yil bundan mustasno emas edi. 1-yanvardan boshlab ishlamayotgan pensionerlar uchun sug'urta pensiyalari 6,6 foizga oshdi. Indeksatsiyadan so'ng, Yahudiy avtonom viloyatida o'rtacha pensiya miqdori 15 219 rublgacha o'sdi.
Sug'urta pensiyasining belgilangan to'lov va pensiya koeffitsienti qiymati kabi tarkibiy qismlari o'sdi. Endi ularning hajmi mos ravishda 5 866,25 rubl va 93 rubldan iborat.
Har bir nafaqaxo'r uchun pensiya miqdorining o'sishi individualdir. Fuqarolardan uning ish faoliyati davomida olingan pensiya huquqlari (ish staji, ish haqi, sug'urta badallari, pensiya koeffitsientlari soni) qanchalik baland bo'lsa, sug'urta pensiyasining miqdori va shunga mos ravishda indeksatsiyadan keyin unga qo'shimcha miqdorlar ko'payadi. Bugungi kunda Yahudiy avtonom viloyatida 46 mingdan ortiq nafaqaxo'rlar istiqomat qilishadi.
Ona kapitali:
2020 yilda onalik (oilaviy) kapital egalari jiddiy o'zgarishlarni kutmoqdalar. Birinchidan, onalik kapitali 3 foizga indekslangan va 2020 yilda uning miqdori 466 617 rublni tashkil etdi. Ilgari o'z mablag'larini yo'nalishlarning birida qisman ishlatgan sertifikat egalarining onalik kapitali qoldig'i miqdori xuddi shu foizga o'sdi.
Yahudiy avtonom viloyatida oilalarni qo'llab-quvvatlash davlat dasturi boshlanganidan beri 12 mingdan ortiq oila onalik sarmoyasi uchun sertifikatlarga ega bo'ldi.
Onalik kapitalidan foydalanish bo'yicha ko'rsatmalar o'zgarmaydi:

• 
  oilaning yashash sharoitlarini yaxshilash;
  
• 
  bolalar ta'limi;
  

- onalik nafaqasini shakllantirish;
- ijtimoiy moslashuv va nogiron bolalarning jamiyatga integratsiyalashuvi uchun - mo'ljallangan mahsulotlar va xizmatlarni sotib olish;
- oylik to'lovni qabul qilish.
Oylik to'lovni oladigan yoki ushbu yo'nalishni tanlashni rejalashtirgan onalik (oilaviy) kapital uchun sertifikat egalariga jiddiy o'zgarishlar ta'sir ko'rsatdi.
Eslatib o'tamiz, oylik to'lov 2018 yil 1 yanvardan keyin ikkinchi bola tug'ilgan (qabul qilingan) oilalarga to'lanadi. 2020 yil 1 yanvardan boshlab qonun bo'yicha oilalar jon boshiga o'rtacha daromad 2019 yilning II choragida mintaqadagi mehnatga layoqatli aholining yashash narxidan ikki baravar ko'p bo'lmagan to'lovlarni olish huquqiga ega. Muxtoriyatda bu 30 507 rubl 66 tiyin. Bundan tashqari, oylik to'lovi bola uch yoshga to'lgunga qadar amalga oshiriladi.
O'zgarishlar qo'llash qoidalariga ta'sir ko'rsatdi. 2020 yil 1 yanvardan boshlab, to'lovni to'lash uchun ariza bola 1 yoshga to'lgunga qadar, ikki yoshga to'lgunga qadar va keyin u uch yoshga to'lgunga qadar beriladi.
Oylik to'lovni tayinlash uchun siz PFR yoki MFC mijozlari xizmatlariga murojaat qilishingiz mumkin, shuningdek PFR veb-saytidagi shaxsiy hisob orqali yoki davlat xizmatlari veb-sayti orqali elektron shaklda ariza berish mumkin. Agar siz birinchi olti oyda to'lov uchun murojaat qilsangiz, u bolaning tug'ilgan kunidan boshlab belgilanadi, agar siz keyinchalik murojaat qilsangiz, to'lov murojaat qilingan kundan boshlab belgilanadi.
2020 yilda yahudiy avtonomiyasida tug'ruq kapitalining oylik to'lovi 14 869,63 rublni tashkil qiladi. Yangi to'lov miqdori mintaqada 2019 yilning II choragida belgilangan bolalar uchun yashash narxiga teng.
“ Bolalar bilan oilaviylarni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlash tartibi to`g`risida” federal huquqiga o`zgartirish to`g`risida federal qonuni.Rossiya Federatsiyasi Prezidentining Rossiya Federatsiyasi Federal Majlisiga yo'llagan maktubiga muvofiq, 2020 yildan boshlab ona (oilaviy) sarmoyani taqdim etish shartlari va uning miqdori o'zgarishi kerak.
2020 yil 1 yanvardan boshlab oilada birinchi farzand tug'ilganda, oila 2020 yil uchun belgilangan miqdorda - 466 617 rubl miqdorida onalik kapitaliga ega bo'lish huquqini oladi. Agar kelajakda ushbu oilada ikkinchi bola tug'ilsa, oila qo'shimcha 150 ming rubl oladi.
Shunday qilib, 2020 yilda ona (oilaviy) kapitalining hajmi quyidagicha:
- 466 617 rubl - 2020 yil 1 yanvargacha oilalarni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning qo'shimcha chora-tadbirlari huquqi paydo bo'lgan oilalar uchun;
- 466 617 rubl - 2020 yil 1 yanvarda birinchi farzandi tug'ilgan (qabul qilingan) oilalar uchun;
- 616 617 rubl - 2020 yilda ikkinchi bola tug'ilgan (qabul qilingan) oilalar uchun;
- 616 617 rubl - 2020 yil 1 yanvardan boshlab ikkinchi bola yoki undan keyingi farzand tug'ilgan (qabul qilingan) va qo'shimcha davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash choralari huquqi 2020 yil 1 yanvargacha paydo bo'lmagan oilalar uchun.
Bundan tashqari, onalik kapitali dasturi 2026 yil 31 dekabrgacha uzaytiriladi.Onalik kapitalini to'lash mexanizmidagi o'zgarishlar hozirda Rossiya Federatsiyasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi va Rossiya Federatsiyasi Pensiya jamg'armasi tomonidan Rossiya Federatsiyasi hukumatiga taqdim etish uchun tayyorlanayotgan "Bolali oilalarni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning qo'shimcha chora-tadbirlari to'g'risida" gi qonunga o'zgartirish kiritishni talab qiladi.