1. Yevropa rivojlangan davlatlari pensiya ta`minoti tizimi,modellari va rivojlanish tarixi

6-rasm.Mamlakat aholisining 65 yoshdan katta bo’lgan qismi. jami aholiga nisbatan foizda.¹²
Qishloq aholisi pensiya tizimi 2009-yilda boshlangan, qatnashish ixtiyoriy hisoblanib, amalga oshirish mahalliy hukumatga topshirilgan. Har bir fuqaro 55 RMB (9 $) miqdorida pul to’laydi va 60 yoshdan so’ng har oyda 100 dan 500 RMB gacha pensiya oladi. 2013-yilning oxirigacha bu sistemada 500 milliondan ortiq odanlarni qamrab oldi. Shahar ijtimoiy sug’urta pensiya jamg’armasi 320 million ishtirokchilarni qamrab oladi va ulardan 80 millioni nafaqadagilar hisoblanadi.
Shahar keksalarini ijtimoiy himoya qilish sistemasidagi islohotlar.
Rejalashtirilgan iqtisodiyot davrida ishlab chiqaruvchilar yoki ishni tashkil qiluchilar shahar ishchilariga pensiya bilan taminlashi majburiy edi. O’sha paytlarda hukumat barcha ishlab chiqaruvchilarning moliyaviy holati ularning daromadi, xarajatlari, foyasi va zararlarini nazorat qilardi. Ishalb chiqaruvchilar o’z ishchilarini ishlagan davriga qarab malum miqdorda pensiya to’lab borishga o’zlari javobgar edilar. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan 1970-yillardagi islohotlar oldingi pensiya tizimining asosini o’zgartirdi. 1980-yillardagi davlat korxonalarida umrbod ishlashning bekor qilinishi va korxonalar masuliyatining kiritilishi nafaqat davlat va ishlab chiqaruvchilar balki korxona va ishchilar o’rtasidagi aloqalarni ham o’zgartirdi. Hamma daromadni davlatga to’lash o’rniga daromad solig’i to’lash va foydani bo’lishish joriy qilingach, korxonalarda ishchilarini pensiya bilan taminlash majbutiyati qisman saqlanib qoldi. “Korxonalar pensiya tizimidagi islohotlar” to’g’risidagi 1991-yildagi qaror keksalarni himoya qilish dasturi uchun asos vazifasini bajarib erdi. Bu sistemada pensiyani moliyalashtirish davlat korxona va inviduallar tomonidan amalga oshiriladi.
1997-yilda Davlat Konsulligi “Korxona ishchilari uchun asosiy sug’urta sistemasini tashkil qilish” to’g’risidagi qarorida barcha individuallarning mablag’lari bir joyga to’plashni tashkil qilish orqali keksalarni himoya qilish dasturi detallarigacha ko’rsatildi. Pensiya jamg’armasiga to’lov ishchining oylik maoshining 8% miqdorida qilib o’rnatildi.
2000-yilda Davlat Konsulligi tomonidan “Shahar ijtimoiy himoyasini yaxshilash to’g’risida” gi tezkor dasturi qabul qilindi. Bu dasturda Xitoydagi bazi shaharlar va provinsiyalarda 2001-yildan boshlab davalt tomonidan to’g’ridan to’g’ri tezkor dasturlar amalga oshirilishi ko’rsatib o’tildi72.
Yuqoridagi islohotlardan so’ng shahar joylarida keksalarni himoya qilish darturini ko’lami sekin sekin oshib bordi.1997- yildan keying barcha islohotlar pensiya tizimidagi ikkita asosiy muammolarni yani to’lovlardagi kechikishlar bilan pensionerlarning noroziliklarini pensiya programmalarini yaxshilash orqali hal qilish asosiy maqsad bulib kelmoqda.
Qishloq keksalarini ijtimoiy himoya qilish dasturi. Olgingi islohotlarda qishloq joylarida barcha asosiy ishlab chiqarish vositalariga davlat egali qilardi, fermerlar birgalikda ishlashga majbur edilar va ular shahar joylariga ko’chib borishi taqiqlangan edi. Farzandi yo’q, nogiron keksalar ovqat, kiyim-kechak va boshpana taminlanar edi.
Household Responsibility Systemning yaratilishi qishloq joylaridagi oldingi tizimni o’zgartirdi. Endi daromad, ish bilan bandlik barchasi fermerlarning o’z majburiyatlari hisonlanardi.