10-Маъруза. Индуктив боғланган занжирлар

1-мисол. 10.2-расмда икки индуктив
боғланган шоҳобча келтирилган.
Уларнинг биринчисида İ₁ токи оқади,
иккинчисидаги ток нолга тенг (İ₂=0).
10.2-расм
Биринчи элементнинг қисқичлари орасидаги кучланиш V₁ вольтметр билан ўлчанади ва унинг кўрсаткичи 120В га тенг. Иккинчи элементнинг қисқичларидан бири (b) ўтказгич ёрдамида биринчи элементнинг d қисқичи билан уланган. Иккала элементнинг қолган қисқичлари (а ва с) орасига вольтметр V₂ уланган ва 175В қийматни кўрсатмоқда. Биринчи элементнинг с қисқичига «боши» белгиси (нуқта) қўйилган.
Иккинчи элементнинг қайси қисқичига «боши» белгиси (нуқта)ни қўйиш зарур.
Эслатма: Барча r, L, M параметрлар мусбат ишорали деб ҳисобланади.
Ечиш. Белги (нуқта) «b» қисқичга қўйиш керак, чунки, сdba контурга «кўз юритиб» чиққанимизда шуни кўрамизки, _с потенциал _а потенциалидан қуйидаги қийматга юқалироқдир:

Биринчи элементдаги кучланишлар пасаюви нинг ишораси иккинчи элементдаги кучланишлар пасаюви ишораси билан бир хил, чунки иккала ҳолатда ҳам «кўз юритуви» белгидан бошланган, шунинг учун магнит илашуви L₁İ₁ ва Мİ₁, ҳамда уларнинг ҳосилалари, бир ҳил ишорага эга бўладилар. Бошқача фикр юритиш ҳам мумкин, масалан: U₂>U₁ бўлгани учун L₁+M>L₁ бўлади.

10.3-расм
Икки индуктив боғланган занжирларни кетма-кет улаш. Бу холда индуктив элементларни «мос» (10.2,а-расм) ёки «қарама-қарши» (10.2,б- уланганликларининг фарқини кўриш зарур.
Мос уланиш кўрилаётган ток иккала индуктив элементда белгиланган қис-қичларга нисбатан бир хил йўналти-рилган (10.2,а-расмдаги) иккала элемент-нинг белгиланган қисқичига ток киради; «қарама-қарши» уланганда иккала элемент белгиланган қисқичларига нис-батан ток хар хил йўналтирилган. Шу-нинг учун, контурга «кўз югурти-рилган»да шу маълум бўладики, мос уланганда тенглама қуйидагича улан-ганда тенглама қуйидагича ёзилади:
(10.16)
Бу тенгликда ҳадлар атайлаб шундай ажратилганки, унда: токнинг биринчи квадрат қавсдаги қийматга кўпайтмаси биринчи элементдаги кучланиш га тенг; кейинги ҳад - иккинчи элементдаги кучланиш га тенг бўлсин.
Қарама-қарши уланган контурлар учун тенглама бошқача ёзилади:

(10.17)
Охирги тенгламада ҳам юқорида қайд қилинган ҳадларга ажратиш услуби қўлланилган. Занжирнинг параметрлари (ωL_k , ωM, r_k) ва кириш кучланиши берилган вазият учун токни аниқлаш зарур бўлганда, табиийки, токнинг барча кўпайтувчилари бирга гуруҳланган бўлиши зарур:

(10.18)

ва (10.19)

Квадрат қавслар ичида занжирнинг кириш қаршиликлари жойлашган.
Кириш қаршиликларининг (ишоралари) ҳар хил эканлиги белгилаш учун асос бўлиши мумкин.