10-Мавзу: ХХ асрнинг иккинчи ярмида янги йўналишларни юзага келиши

Когнитив психология ²⁹ бу психологияда билиш жараёнларини (лот. cognitio - билиш), хотира фаолиятини, мотивация ва хулқ-атворда билиш ролини ўрганадиган йўналиш. Когнитив психологиянинг асосчисини психолог Жан Пиаже³⁰ деб ҳисобланиш мумкин, у болалар психологиясида бир қатор жуда муҳим тадқиқотлар олиб борган.
Аарон Бек³¹ ўз ишининг терапия тамойилларига асосланган амалий қисмида «Депрессияни даволаш учун самарали психотерапиянинг аҳамияти ўз-ўзидан равшан ва биз ўз вазифамизни кўрсатмаларни аниқ белгилашда ва уни ишлатиш учун контрендикациялар, шунингдек депрессияли беморни даволашнинг умумий жараёнида унинг ролини аниқлаш муҳим. Психотерапия деярли барча тушкунликка тушган беморларни даволашда турли даражаларда ва турли хил шаклларда қўлланилганлиги сабабли, истеъмолчи ушбу қиммат хизмат фойдали натижалар берадими ёки йўқлигини билиши учун психотерапиянинг ўзига хос шаклларини аниқлаш ва уларнинг самарадорлигини баҳолаш ўта муҳимдир. Бироқ, ўзига хос психотерапевтик усулларни аниқлаш ва синовдан ўтказиш учун бошқа сабаблар мавжуд». Ушбу услубнинг асоси сифатида, кўплаб тажрибалар билан тасдиқланган ҳақиқат, тан олиш (дунёнинг расмини яратишни англатади) баъзи ҳис-туйғулар пайдо бўлишининг асосий ҳал қилувчи омилидир, бу эса ўз навбатида яхлит хатти-ҳаракатларнинг маъносини белгилайди.
Трансперсонал психология ХХ асрнинг 60 йилларида кўплаб таниқли психологлар ва психиатрларнинг тадқиқотлари асосида шаклланган, аммо бу йўналишнинг шубҳасиз етакчиси Станислав Грофф³². Трансперсонал психология биринчи маротаба инсон психологиясини ҳаётнинг шахсийгача бўлган даврини, яъни танадан ташқари руҳий мавжудотнинг интраутерин ва олдинги циклини ҳисобга олган ҳолда кенг миқёсли тадқиқотлар олиб боради.³³ Учала давр ҳам маълум бир шахснинг ягона цикли сифатида тақдим этилади, бу ер юзидаги одамнинг ижобий ёки салбий тўқнашувларини аввалгига қараганда анча юқори нуқтадан кўриб чиқишга имкон беради. Трансперсонал психология онгни кенг кўламдаги спектрида ўрганади: кўп ўлчовли мавжудотдаги онг ҳолатларининг кўплиги, онгнинг юқори ҳолатлари, парапсихологик ҳодисалар, мета-эҳтиёжлар ва мета-қадриятлар. Шунга кўра, илгари илм-фан нуқтаи назаридан қабул қилинмайдиган терапевтик усуллар қўлланилади: медитация, ҳолотропик нафас олиш, фаол тасаввур, диний ва мистик тажриба, онгнинг ўзгарган ҳолатлари. Шахсий ўсиш, гиёҳвандлик, алкоголизм, ўз жонига қасд қилиш тенденциялари, психоз ва неврозларни даволаш бўйича тренингларда трансперсонал ёндашув маънавий инқирознинг навлари сифатида алоҳида аҳамиятга эга. Трансперсонал психология инсон ҳаётидаги баъзи бир дақиқаларни таъкидлайди, улар руҳий инқироз деб аталади ва шахснинг ўзгариши инқирозга айланади. Афсуски, замонавий психиатрия бундай эпизодларни психиатрик касаллик билан чалкаштириб юборади ва уларни бостириш учун стандарт психиатрия процедуралари ва дори-дармонларидан фойдаланади. Бироқ, бундай инқирозни даволаш учун энг катта имконият деб биладиган муқобил ёндашув мавжуд - бу ерда трансперсонал психология энг самарали ҳисобланади.