100 ichida sonlarni nomerlashni o’rganish. Reja: Kirish. I bob

4 § - “Yuzlik” ichida sonlarni nomerlash. 
“Yuzlik” mavzusi kursning eng katta mavzularidan biri. Uni o’rganish 
ikkinchi sinfda boshlanib, uchinchi sinfda tugallanadi.
Ikki xonlai sonlarni va ular ustida arifmetik amallarni bajarishni quyidagi 
sabablarga ko’ra alohida qilib ajratiladi.

---

Birinchidan, bu yerda o’quvchilarda birinchi tarkibli sanoq birligi – o’nlik 
to’g’risida tushuncha shakllanadi.
Shuning uchun ikki xonali sonlarni og’zaki va yozma nomerlashni 
o’zlashtirish istalgan ko’p xonali sonlarni o’rganishda zaruriy bosqich bo’lib 
hisoblanadi. Ikkinchidan, o’quvchilar 100 ichida sonlar utida arifmetik amallarni 
o’rganar ekanlar og’zaki hisoblashning asosiy usullarini egallaydilar va shu bilan 
birga ularning asosida yotuvchi arifmetik amallar xossalarini o’zlashtiradilar.
(3+9=9+3, 40+16=40+(10+6)= (40+10)+6)
Uchinchidan, 100 ichidagi sonlar ustidagi arifmetik amallarni o’rganish 
jarayonida o’quvchilar qo’shish jadvali va ko’paytirish jadvalini yod aytadilar.
Qo’shish va ko’paytirishning jadval hollarini puxta bilish og’zaki emas, 
balki yozma hisoblashning malakasini egallash uchun bazadir.
100 ichida sonlarni nomerlashni o’rganish 20 ichida nomerlashni o’rganishga 
o’zshaydi. (tayyorgarlik ishi, og’zaki nomerlash, yozma nomerlash). Metodik 
ishlar yuqoridagining xuddi o’zidir. Bunda yangi yondashuv quyidagidir: bu yerda 
bolalarni sonlarni ularning turgan qatoridagi o’rniga qarab taqqoslash (46 soni 47 
dan kichik, chunki 46 soni 47 dan oldin keladi) shunigdek, berilgan sonlardagi 
o’nliklar va birliklar sonini taqqoslash (52 soni 49 dan katta chunki 52 dan 5 ta 
o’nlik va 49 sonida esa 4 ta I’nlik bor:) dastlab bolalar 10, 20 ,,,,,,,, 100 sonlarining 
o’nliklar sonini sanash va nomlari bilan tanishadilar. So’ngra o’qituvchi bolalarga : 
“Mana bu cho’plarni o’ntalab sanaysizlar deydi. Ana shunday qilsak, stoldagi 
cho’plarni tez sanab chiqish mumkin. ” deydi. Bolalar cho’plarni o’nta o’nta qilib 
bog’lab sanaydilar. 1 ta o’ntalik , 2 ta o’ntalik va h.k.
Shundan so’ng yaxlit o’ntaliklarning nomlarini o’rganishga kirishadilar.
Bitta o’nlik oling. Unda nechta cho’p bor? (10 ta) . 100 soni bilan 
tanishtirishda o’qituvchi o’nta o’nta qilib bog’langan o’nliklarni bittalab qo’yib 
chiqadi, bolalar esa o’qiydilar: o’n, yigirma………. To’qson, yuz.

---

O’qituvchi bu dastalarni birlashtirib uning ortiga 100 soni yozilgan ranka 
qo’yadi. Bolalar ko’ring, 100 soni qanday yoziladi. Bu yerda hammasi bo’lib, 
nechta raqam bor ? (3) qanday sonlar (1, 0, 0, )
O’nliklar va birliklardan iborat ikki xonlai sonlarning hosil bo’lishini 
o’ntaliklar bog’lamlari va alohida birliklardan foydalanib ko’rsatish mumkin. 
Nechta bog’lamlar- o’ntaliklar bor? (3) ular qanday sonni hosil qiladi? (30) 3 ta 
o’nlik va 6 ta alohida birlik qanday sonni hosil qiladi? (36) . 
Teskari masalani ham qo’yish mumkin. Masalan, 18 va 81 27 va 72 sonlarni 
nechta bog’lamlar- o’ntaliklar va alohida birliklar bilan bunday amaliy ishlar har 
qanday ikki xonali sonni o’nliklar va birliklar yig’indisi (61=60+1 va h.k.) 
ko’rinishda tasvirlash kabi muhim amalni egallash uchun asos bo’ladi. Bu amalni 
erkin bajara olish o’quvchi sonlar ustida arifmetik amallarni bajarishni 
o’rganishida boshlang’ich nuqta bo’lib xizmat qiladi. Bu bosqichda bolalar bir 
xonali va ikki xonali sonlar bilan tanishadilar, ikkita raqam bilan yozilgan har 
qanday son (40, 32, 75, 81,) – ikki xonali, uchta raqam yordamida yozilgan 
100 soni – uch xonali son ekanini bilib oladilar. Quyidagi mashqlarni bajarish bir 
xonali va ikki xonali sonlarning farqini yaxshi bilib olishga xizmat qiladi:
1) sonlar qatoridan dastlab bir xonali so’ngra ikki xonali sonlarni yozib 
chiqing: 2, 13, 8, 17, 22, 15, 6, 16, 3. 
2) faqat bitta 7 raqamidan foydalanib bir xonali va ikki xonali son yozing (7, 
77). Bunday mashqlarni bajarishni sonlarning o’nli tarkibini aniqlash va ularning 
natural qatordagi o’rnini aniqlash bilan qo’shib olib boorish foydalidir.
Yuz ichida sonlarni nomerlash ustida ishlash natijasida o’quvchilar 1-100 
ichida narsalarni sanashni, sonlarni o’qish va yozishni, bir xonali, ikki xonali va 
uch xonali sonlarni taqqoslashni o’rganishlari kerak.