11 – Мавзу Фалсафа категориялари

ЗАРУРИЯТ ВА ТАСОДИФ
Воқеалар ривожи давомида содир бўладиган ҳодисаларни тавсифлаидиган, объектив оламдаги алоқадорликни ифода этувчи фалсафий категориялар. Фалсафанинг бошқа категориялари сингари зарурият ва тасодифларнинг мазмуни ҳамда умумий хусусиятлари ҳақидаги масала ҳозирга қадар ўтган
кўплаб файласуфларнинг эътиборини ўзига жалб этган эди.
Қадимги дунѐ фалса- фасининг Левкипп ва Демокрит каби вакиллари янги
замон фалсафасининг П.Гольбах, Б.Спиноза каби намояндалари
метафизик детер- минизм позициясида турганлари ҳолда ана
шундай қарашни илгари сурдилар.
Маълум шароит мавжуд бўлган
тақдирда албатта
юз берадиган
ҳодиса ѐки воқеа
зарурият, деб аталади.
Маълум шароит мавжуд бўлган тақдирда албатта юз берадиган ҳодиса ѐки воқеа зарурият, деб аталади.

ИМКОНИЯТ ВА ВОҚЕЛИК
Оламдаги нарса, ҳодиса ва ҳ.к.лар тараққиѐтининг давомийлигини, уларнинг бир-бирига ўтиб туришини англатадиган фалсафий категориялар. Ўзгариш, ривожланиш ва ҳодисаларнинг вужудга келиши, намоѐн бўлиши жараѐнидаги ўзаро боғлиқликни тараққиѐт ва ривожланиш деганда биз асосий ва муҳим хусусияти бўлгаи оламдаги ўзгаришни, янгиланишни, бир шаклдаги нарсалар- нинг иккинчиси билан алмашинишини, оддий организмларнинг, жисм ва ҳодисаларнинг мураккаброқ шакл ва мазмундагиларига айланиш жараѐнини тушунамиз. Табиийки, бу жараѐнлар ўз-ўзича, механик тарзда содир бўла бермайди, балки муайян зарурият, қонуният асосида рўѐбга чиқади.
Имконият янги нарса, ҳодиса ва тамо- йиллар келиб чиқишини ифодаловчи
муайян шарт-шароит хамда вазият
мажмуи, нарса, ҳодисанинг ички таби-
атига кўра зарурий равишда реалла-
шиши лозим бўлган, бироқ ҳали
юзага чиқмаган воқеликдир.
Воқелик эса имкониятнинг нисбатдоши бўлиб, реал ҳолат ва мавжуд бўлган ҳодисаларни ифодалайдиган категориядир.

Имкониятларнинг турлари.

Реал ва формал, абстракт ва муайян имкониятлар фарқланади. Реал имконият имкониятни воқеликка айлантириши мумкин бўлган шарт-шароитлар мавжудлигини англатади. Формал имконият ри- вожланишнинг тасодифий омиллари маҳсулидир. Масалан, расман ҳар бир фуқаро депутат, миллионер ѐки кўп болали бўлиши мумкин. Ўз-ўзидан равшанки, аксарият фуқаролар учун бу имконият воқеликка айланмаслиги ҳам мумкин.
17

Хулоса

Категорияларда киши- лик жамияти кўплаб
авлодларининг таж- рибаси ва фаолияти мужассамлашади.
Билиш натижалари ўз аксини топувчи тушун- чалар ва категориялар бўлмаса, бугунги кунда билишнинг ўзи ҳам
бўлмас эди;
Категориялар қуйида-
ги объективлик, муай- янлик, амалиѐт билан боғлиқлик, та- рихийлик, ўзгарув- чанлик ва ш.к. хусу- сиятлар билан тав- сифланади.
Категориялар фикр- лашнинг универ-
сал шакллари бў- либ, уларда объек- тив воқеликда мавжуд бўлган умумий алоқалар, хоссалар ва муно- сабатлар акс этади;
18