11-ma’ruza. Texnologik tizimlarini tahlil qilish, sintez qilish va optimallashtirish va modellashtirish. Reja

Texnologik tizimlarning sintez qilishda, xom ashyodan kerakli mahsulot olish usuli 
ma’lum bo‘lsa, optimal texnologik sxema ishlab chiqiladi(3-sxema). 
111-rasm. Texnologik tizimni sintez qilish.
Odatda, texnologik tizimlarlarini tahlil kilish, optimallashtirish va sintez qilish 
masalalarini ishlab chiqarish sharoitida yoki tajriba moslamalarida yechish juda murakkab 
masala bo‘lib, hamma vaqt ham yechish mumkin emasdir. Bu masalalarni yechilishi 
kimyoviy kibernetika usullarini qo‘llash bilan ancha osonlashadi. Bunda, texnologik 
tizimlarning alohida jarayonlarning matematik ifodalari tuzilib, ular asosida butun tizim 
matematik ifodasi tuziladi. Bu matematik apparat yordamida hisoblash eksperimenti 
o‘tkazilib, texnologik tizimlarning optimallashtirish, tahlil qilish va sintez qilish 
masalalarini yechish mumkin. 
Matematik modellashtirish 
EHM da texnologik jarayonlarni va tizimlarini tadqiq qilishda matematik 
modellashtirish muhim o‘rin tutadi.
Odatda texnologik ob’yektni o‘rganishda ma’lum qiyinchiliklar bo‘lsa, unda 
modellashtirish usullari qo‘llaniladi (masalan, ob’yektning xavfsizligi bo‘yicha tajriba 
o‘tkazish mumkin bo‘lmasa). 
 

_
X

?

his
Y
?

e
K
A
V
?

T
?

K
?

S
 
_
X
his
Y
e
K
?

A
?

V
?

T
?

K
?

S

---

Modellashtirilayotgan ob’yekt xususiyatlarini uning modelida olingan anologik 
xususiyatlarni tahlil qilish yo‘li bilan o‘rganishga modellashtirish deyiladi. Bunda model va 
ob’yekt o‘xshash bo‘lishi kerak. Odatda o‘xshashlik fizik va matematik bo‘ladi.
Fizik modellashtirishda, ob’yekt xususiyatlari kichik masshtabli moslamalarda 
o‘rganilib, u ob’yektni o‘rganishni kam harajatlar bilan o‘tkazishga imkoniyat beradi. Fizik 
modellashtirishda ob’yektning ba’zi bir xususiyatlari modelda olingan natijalardan farqli 
bo‘lishi mumkin. Shuning uchun odatda fizik modellashtirishda olingan natijalarni 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ob’yekt uchun qo‘llab bo‘lmaydi. 
Matematik modellashtirish usuli oxirgi 30-40 yil ichida juda tez rivojlanib bormoqda. 
Ayniqsa, zamonaviy kompyuterlarning imkoniyatlarini oshib borishi bilan matematik 
modellashtirish yo‘li bilan texnologik jarayon xususiyatlarini o‘rganish yaxshi natijalar bera 
boshladi.