11-mavzu. To‘ldiruvchilarni ishlab chiqarish va qo‘llashning iqtisodiy samaradorligi. Reja

G‘ovakli to‘ldiruvchilar 
Yengil g‘ovakli to‘ldiruvchilar, joyida qazib olinadigan (tabiiy) yoki maxalliy 
xomashyodan sun’iy olinadigan, olib kelinadigan og‘ir to‘ldiruvchilardan arzon 
bo‘lishi mumkin. Ularni qo‘llash iqtisodiy samaralidir.
G‘ovakli to‘ldiruvchilar asosidagi yengil betonlar tashqi devorlar qurish uchun 
mo‘ljallangan bo‘lsa, ularning iqtisodiy samaradorligini issiqlikdan ximoya 
xossalarini hisobga olgan xolda 1 m
2
devor narhidan kelib chiqib hisoblanadi. 
Qoida bo‘yicha, to‘ldiruvchi qanchalik yengil bo‘lsa, yengil beton issiqlik 
o‘tkazuvchanligi kam bo‘ladi va devor qalinligi kichik va arzon bo‘ladi. 
Yuk ko‘taruvchi konstruksiyalarning konstruksion betonlarida g‘ovakli 
to‘ldiruvchilarni ishlatish samaradorligi hisoblashda quyidagi omillar hisobga 
olinadi.
Konstruksiyalarning massasini kamayishi quyidagi iqtisodiy samara beradi:
- 
transport xarajjatlarini kamayadi; 
- 
yig‘ma konstruksiyalar montaji uchun sarflar kamayadi; 
- 
yig‘ma elementlarning yiriklashuvi; 
- 
pastki konstruksiyalarga tushadigan yuklamalar kamayadi; 
- 
egiluvchan konstruksiyalarda, yuk ko‘taruvchi qobiliyatini saqlagan xolda 
armatura po‘lat sarfi kamayadi va b. 
Beton zichligini 10% ga kamayishi konstruksiyalar narhini taxminan 3% ga 
pasayishiga olib keladi. 
Yuqori mustahkam yengil betonlar zichligi 1700...1800 kg/m
3
, ular oddiy og‘ir 
betonga nisbatan 25...30% ga yengil. 
Yengil betonlar uchun ishlatiladigan keramzitning mustahkamligini ko‘pchish 
koeffitsientini kamaytirib erishish mumkin, biroq bunda uning tannarxi o‘zgaradi.
To‘kma zichligi 400 kg/m
3 
bo‘lgan 1 m
3
keramzit shag‘alini tannarxini 100% 
qilib qabul qilsak, to‘kma zichligi 300 kg/m
3 
bo‘lganda tannarxi taxminan 20% 
ga kamayadi, 500 kg/m
3 
da 20% ga oshadi, 600 kg/m
3 
da 40% ga, 700 kg/m
3 
da 
tannarxi 2 marotabaga oshadi. 
Keramzit qanchalik og‘ir bo‘lsa tannarxi shunchalik oshadi. Buni quyidagicha 
izohlash mumkin: ishlab chiqarishdagi bir hil sarflarda, ko‘pchish koeffitsienti 
qanchalik kam bo‘lsa olinadigan mahsulot hajmi ham shunchalik kam bo‘ladi, 
demak olinadigan mahsulot hajmi kamayishi, uning tannarhini oshishiga olib 
keladi. 
Ko‘pchish 
yo‘li 
bilan 
olinadigan keramzit va 
boshqa g‘ovakli 
to‘ldiruvchilarning ko‘pchish koeffitsientini oshirish maqsadida, ularni 
boyitishga, xomashyoga qo‘shimcha ishlov berishga va boshqa texnologik 
usullarga ketadigan sarflar o‘zini oqlaydi. 

---

150 
Sun’iy g‘ovakli to‘ldiruvchilar tannarxini, ularni ishlab chiqaradigan korxonalar 
quvvatini oshirib kamaytirish mumkin. 
Shuning uchun, yengil g‘ovakli to‘ldiruvchilar (shlakli pemza, agloporit va b.) 
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun sanoat chiqindilardan keng 
foydalanish zarur.