11-mavzu. To‘ldiruvchilarni ishlab chiqarish va qo‘llashning iqtisodiy samaradorligi. Reja

 
«Muammoli vaziyat» metodining kamchiliklari: 

talabalarda yuqori motivatsiya talab etiladi; 

qo’yilgan muammo talabalarning bilim darajasiga mos kelishi kerak; 

ko’p vaqt talab etiladi. 
5. «Aqliy xujum» metodi 
«Aqliy xujum» Amerika olimlari tomonidan ishlab chiqilishi ehtirof etilsa-
da, bu metod mualliflari bizning ajdodlarimizdir. Xali Amerika kashf etilmagan bir 
davrda o’z aql mashhalasi bilan dunyoni yoritgan qomusiy olimlarimizni (Axmad 
al Farg’oniy, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Beruniy va boshqalar) olasizmi, yoki 
yetti iqlimni zabt etgan shoxu sultonlarimizni olasizmi, ular o’z muammolarini 
yechishda ana shu metoddan keng foydalanishgan. Bobokolonlarimiz bu metodni 
boshqacha nomlashgan, yahni: «kengash», «mashvarat», «maslaxat» deb atashgan. 
Misol uchun, Sohibqiron Amir Temur saltanat oldida turgan muammolarni 
yechishda mashvarat chaqiribbarcha saroy axlining, vaziru-ulamolarning, 
farzandlarining fikrlarini diqqat bilan eshitgan va ular asosida yagona xukm 
chiqargan. Bu xolatlar ko’proq xarbiy yurish oldidan chaqirilgan mashvaratlarda 
namoyon bo’ladi. «Agar (g’anim ustiga) lashkar tortmoqchi bo’lsam, urush-
yarashdan o’rtaga so’z tashlab, amirlarimning bu ikkovidan qay biriga moyilligini 
bilishga intilardim. Agar yarashdan so’z ochsalar, buning foydasini urush ziyoniga 
solishtirib ko’rardim, agar urushga moyil bo’lsalar, uning naf va foydasini yarash 
ziyoniga taqqoslab ko’rardim, qaysi biri foydaliroq bo’lsa, shuni ixtiyor qilardim». 
Bugun ana shular haqida o’yga tolib, «g’arb sharqdan o’rgangan»ligiga yana bir 

---

289 
karra ishonch xosil qilamiz.Aqliy xujum-g’oyalarni generatsiya (ishlab chiqish) 
qilish metodidir. «Aqliy xujum» metodi biror muammoni yechishda talabalar 
tomonidan bildirilgan erkin fikr va mulohazalarni to’’lab, ular orqali ma’lum bir 
yechimga kelinadigan eng samarali metoddir. Aqliy xujum metodining yozma va 
og’zaki shakllari mavjud. Og’zaki shaklida pedagog tomonidan berilgan savolga 
-talabalarning har biri o’z fikrini og’zaki bildiradi. Talabalar o’z javoblarini aniq 
va qisqa tarzda bayon etadilar. Yozma shaklida esa berilgan savolga talabalar o’z 
javoblarini qog’oz kartochkalarga qisqa va barchaga ko’rinarli tarzda yozadilar. 
Javoblar doskaga (magnitlar yordamida) yoki «‘inbord» doskasiga (ignalar 
yordamida) mahkamlanadi. «Aqliy xujum» metodining yozma shaklida u 
javoblarni ma’lum belgilar bo’yicha guruhlab chiqish imkoniyati mavjuddir. 
Ushbu metod turi va ijobiy qo’llanilganda shaxsni erkin, ijodiy va nestandart 
fikrlashga o’rgatadi. 
Aqliy xujum metodidan foydalanilganda talabalarning barchasini jalb etish 
imkoniyati bo’ladi, shu jumladan, talabalarda muloqot qilish va munozara olib 
borish madaniyati shakllanadi. Talabalarda o’z fikrini faqat og’zaki emas, balki 
yozma ravishda bayon etish mahorati, mantiqiy va tizimli fikr yuritish ko’nikmasi 
rivojlanadi. Bildirilgan fikrlarning baholanmasligi talabalarda turli g’oyalar 
shakllanishiga olib keladi. Bu metod talabalarda ijodiy tafakkurni rivojlantirish 
uchun xizmat qiladi. 
«Aqliy xujum» metodi pedagog tomonidan qo’yilgan maqsadga qarab 
amalga oshiriladi: 
1. Talabalarning boshlangich bilimlarini aniqlash maqsad qilib qo’yilganda, 
bu metod darsning mavzuga kirish qismida amalga oshiriladi. 
2. Mavzuni takrorlash yoki bir mavzuni keyingi mavzu bilan bog’lash maqsad 
qilib qo’yilganda-yangi mavzuga o’tish qismida amalga oshiriladi. 
3. O’tilgan mavzuni mustahkamlash maqsad qilib qo’yilganda-mavzudan 
so’ng, darsning mustahkamlash qismida amalga oshiriladi.