12-bob. Reklamaning asosiy tushunchalari

12.1-rasm. Inson xulq-atvoriga ichki va tashqi omillar 
Reklama axborotini omillar majmui sifatida ko‘rib chiqish mumkin. insonga 
doimo ko‘plab omillar ta’sir ko‘rsatib, ularning har biri ma’lum bir axborotdan iborat 
bo‘ladi. Bu omillar qatoriga reklama xabarining yangilik darajasi, rang, tasviriy 
shakllar, hajmi va qizg‘inlik va h.k. kiradi. 
Svetoforning qizil rangi odamni yo‘ldan o‘tishda xavfdan ogohlantiradi, 
botayotgan quyosh narlari – kun oxirlagani va oqshom tushganidan xabar beradi, 
radio orqali reklama matni u yoki bu tovarning foydali xususiyatlari va ustunliklari 
haqida xabar beradi va h.k. 
Bunda reklama omili qanchalik kuchli bo‘lsa, u odamni shunchalik 
hayajonlantiradi, demak, reklama ta’siri kuchayadi. 
Shunday qilib, masalan, yo‘l chetida joylashgan reklama taxtasi beradigan 
axborot insonning asab tizimiga ta’sir etuvchi boshqa axborot turlari bilan raqobatga 
kirishadi. 
Raqobatbardosh bo‘lish va yo‘lovchilar e’tiborini jalb qilish uchun bu reklama 
taxtasi atrofdagi boshqa reklama e’lonlaridan ko‘ra yorqinroq bo‘lishi lozim. 
Reklama omillarining bunday ta’siri plakatlar, afishalar, pannolar yaratishda hisobga 
olinadi. Xuddi shu maqsadda yorqin, nur sochadigan bo‘yoqlar, original shakllar 
Ichki omillar
Tashqi omillar
PK
TXA

---

218 
qo‘llaniladi. 
Bozorning tovarlarga to‘yinishi bilan tadbirkorlar oldida sotuv muammosi 
yuzaga keladi. Tovarning iste’mol qimmati etarli bo‘lmay qoladi. Tovarni 
muvaffaqiyat bilan sotish uchun uning vositasida odamlarni ushbu tovarni xarid 
qilishga undash mumkin bo‘lgan tovar imidji deb ataladigan jalb etuvchanlik, ramziy 
qimmat yaratish zarur. Masalan, «Malboro» sigaretlari – oddiygina sigaretlar emas, 
balki haqiqiy erkaklar uchun sigaret ekanligini ko‘rsatish: reklamnыe plakatы 
«Malboro» reklama plakatlarida qo‘lida tatuirovka bo‘lgan baquvvat, ko‘rkam 
ko‘rinishga ega bo‘lgan kovboy tasvirlanadi. «Mersedes» avtomashinasi – oddiygina 
qimmat narxli avtomobil emas, balki «muvaffaqiyat qozongan» shaxslar uchun 
mashina va h.k. Reklama biznesida tovarlar imidjini jonli obrazlar orqali 
gavdalantiradigan (mujassamlantiradigan) maxsus ramzlar yaratish vazifasi paydo 
bo‘ldi. Imidj yaratish AQSHda nafaqat tovarlar uchun, balki siyosiy faoliyat, 
g‘oyalarni targ‘ib qilish uchun ham reklama-axborot biznesining muhim bir majburiy 
qismiga aylandi.
Ma’lum bir iste’mol sari undaydigan vaziyat yaratar ekan, reklama ijtimoiy 
pillapoyaning ma’lum bir pog‘onasida turgan kishi o‘z mavqeini iste’mol xusuiyatlari 
bilan mustahkamlashi va erishilgan ijtimoiy mavqeini tasdiqlaydigan buyumlardan 
foydalanishi lozimligini tushunishga imkon beradi. 
Qo‘shimcha psixologik qimmatni tovarga ularning maslahatlari samarali 
ishontirshi vositasi bo‘lib xizmat qiladigan mashhur artistlar, omma uchun taniqli 
bo‘lgan kishilarning chiqishlari baxsh etadi. 
Reklama xabarining mazmuni – asosiy reklama muammosi sanaladi, chunki 
ta’sir ko‘rsatish jarayonida u inson fikriga va xulq-atvoriga ta’sir etib, mos ravishda u 
tomonidan qabul qilinadi yoki rad etiladi. SHu bilan birga, reklama samaradorligi 
ko‘o‘dan unda insonning psixik jarayonlari xususiyatlari qanchalik hisobga olinishiga 
bog‘liq bo‘ladi. Bu erda gap ishontirish usullaridan foydalanish haqida bormoqda.