12-Ma'ruza. Legirlangan maxsus po’latlar Reja

Nikelli issiqbardosh qotishmalari. Gaz turbinalari lopatkalari uchun birinchi marta XН77TЮ qotishmasi ishlatilgan. Bunga "bor" elementi qo'shilsa, XН77TЮР ning 700-800⁰С haroratdagi mustahkamligi 25% ortadi. Bor zarrachalari­ga yopishib olib, buzilish tezligini pasaytiradi.

Qotishma ХН70ВМТЮ ning issiqbardoshlik legirlovchi elementlarning birgalikdagi ta’siri asosida olingan: Titan bilan alyuminiy­ning, volfram bilan molibdenning qiyin eriydigan elementlari, hamda ozgina borlarning juftma-juft ta’siri qotishmada puxtalov­chi faza 20% ni tashkil etadi.

ХН70ВМФТЮ qotishmaning issiqbardoshligi yanada ko'proq: puxtalanish fazasi 25%. Bundan tashqari МеС, Ме₆С va Ме₂₃С₆ karbidlari­ning hosil bo'lishi sabab 800-850⁰С da 20000 soat ishlay oladi.

ХН55ВМТФКЮ, ХН51ВМТЮКФР qotishmalari yuqori puxtalikka va plastiklikka ega 900-950⁰С da ham ishlayveradi.

Gaz turbinlari disklari uchun ham yuqoridagi nikelli qotishmalar ishlatiladi, lekin legirlovchi elementlarning nisbati boshqacha. Bundan tashqari disklarni kukun metallurgiyasi usulida ham olinadi.

Quyma qotishmalar gaz turbinlari lopatkalari va soplo lopatkalari - ishchi lopatkalari uchun ishlatiladi. Bir butun quyiladigan rotorlar uchun ham qo'llaniladi.

Quyma qotishmalarni legirlash imkoniyati ko'proq, bu issiqbardoshlikni oshiradi, plastiklikni pasaytiradi.

Eng ko'p tarqalganlari: ЖС6К, ЖС6У, ЖС6Ф, ВЖЛ12У. Bularning ichida eng issiqbardoshi ЖС6Ф: 1100⁰С da ham ishlayveradi.

Issiqbardosh po‘latlar va nikel qotishmalarining xossalari 3-jadvalda keltirilgan.

Yonish kameralarida ishlovchi olovbardosh materiallar yana qo'shim­cha talablarga ham javob berishi kerak. Ular haroratning keskin o'zgarish sharoitida ishlaydilar: kamera qizdiriladi, sovitiladi. Bu­ning natijasida yetarli darajada termik kuchlanish vujudga keladi, qaysiki, darz ketishga va buzilishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun iloji boricha issiqlik natijasida (kengayish) chizigiy kengayish-uza­yish koeffitsiyenti kam va katta issiqlik o'tkazish koeffitsiyentli ma­teriallar ishlatilishi kerak.

ХН78Т, ХН75МВТЮ, ХН60ВТ qotishmalari va "dispers" puxtalan­gan qotishmalar ВДУ-1 va ВДУ-2 lar ko'p tarqalgan.

ВДУ -1, ВДУ -2 qotishmalar yuqori haroratda eriydigan oksidlar bilan puxtalanadi: ThO₂ (toriy oksidi) t_erish=2800⁰С. Bu qotishmalar yaxshi olovbardosh (1300⁰С da ham mustahkamligini pasaytirmasdan ishlayveradi) va termik kuchlanishlarga yaxshi.

12.3-jadval

Issiqbardosh po‘latlar va nikel qotishmalarining xossalari

Marka	Guruh	Legirlovchi elementlarni tarkibi, %	Harorat , ^0S		Issiqbardoshlik xossalari
			Eng yuq. ishchi	Tez oksid- lanishini boshlanishi	Sinash harorati, ºC
12Х1МФ	Perlitli po‘lat	0,12%С; 1,1%Cr; 0,3%Mo; 0,2%V	570-585	600	550
25X2M1Ф	Perlitli po‘lat	0,25%С; 2,3%Cr; 1%Mo; 0,4%V	520-550	600	550
15Х5М	Martensitli po‘lat	0,15%C gacha; 5,2% Sr; 0,5%Mo;	600	650	540
40X10C2M	Martensitli po‘lat	0,4%C; 10%Cr; 2,25% Si; 0,8%Mo;	650	850	550
11X11Н2B2MФ	Martensitli po‘lat	0,11%С; 11%Cr; 1,7% Ni; 1,8%W; 0,4%Mo; 0,25%V;	600	750	550
12X18Н10T	Austenitli po‘lat	0,12% gacha C; 18%Cr; 10%Ni; 0,5%Th;	600	850	660
45X14Н14B2M	Austenitli po‘lat	0,45%C; 14%Cr; 14%Ni; 2,4%W; 0,3%Mo;	650	850	650
10X11Н20T30	Austenitli po‘lat	0,10% gacha C; 11%Cr; 20%Ni; 2,6%Th; 0,02%B;	700	850	700
XН77TЮР	Nikelli qotishmalar	0,07% gacha C; 20%Cr; 2,6%Th; 0,8%Al; 0,01% gacha B	750	1050	750
Н55ВMTKЮ	Nikelli qotishmalar	0,10%C; 10%Cr; 5%Mo; 4,9%W;14%Co; 4,5%Al; 1,6%Th;	950	1050	900