12-Mavzu: O‘rnatilgan tizimlarning dasturiy ta’minotini loyihalashtirish: dasturlash tillari, vositalari va ularning imkoniyatlari

---

12-Mavzu: O‘rnatilgan tizimlarning dasturiy ta’minotini 
loyihalashtirish: dasturlash tillari, vositalari va ularning imkoniyatlari 
O‘rnatilgan 
tizimlar 
dasturiy 
ta’minoti 
murakkab 
o‘rnatilgan 
tizimlarni(MO‘T) va maxsus asboblik vositalarini qo‘llashda muxim rol o‘ynaydi. 
O‘rnatilgan tizimlarni loyixalashda dasturiy loyixaga va bunday loyixalarni 
boshqarish xususiyatlariga maxsus e’tibor berish kerak. 
Асосий таърифлар: 
Dasturiy ta’minot – tizimni qa’tiy maxkamlanmagan (soft - yumshoq) ammo 
o‘zgartirish mumkin bo‘lgan kismi. O‘zgartirilmaydigan tizimlar (hard - qattiq), 
masalan , o‘z tarkibida dasturiy ta’minotga ega tarmoqli kommutator, apparat 
ta’minot deb hisoblanadi. 
Real vaqtdagi operatsion tizim (RVOT) – bu o‘rnatilgan tizimni resurslarini 
ajratish va taqsimlash vositasi. 
Dasturlanuvchi mantiqiy kontroller (DMK, PLC) - professional dasturlovchi 
emas balki so‘nggi foydalanuvchi tomonidan dasturlanovchi kontroller. DMK 
odatda foydalanuvchi o‘zi qurishi mumkin bo‘lgan modullar-konstruktorlar 
majmuasi ko‘rinishida chiqariladi. Odatda DMK tarkibiga protsessorli modul va bir 
necha kiritish-chiqarish modullari kiradi. 
MO‘T dasturiy ta’minotini xususiyatlari: 
O‘rnatilgan tizimlarni dasturiy ta’minoti xususiyatlariga quyidagilar kiritiladi: 
- 
Real vaqt; 
- 
Ishonchlilik; 
- 
Xavfsizlik; 
- 
Apparatlarni kichik resurslari (xotira, tezkorlik, elektrmanbaa); 
- 
Ishga solishni og‘ir sharoitlari. 
- 
O‘rnatilgan tizimlarni dasturiy ta’minoti quyidagi usullari bilan 
quriladi: 
- 
Maxsus masala uchun (maxsuslashgan DT); 
- 
RVOT asosida; 

---

- 
Umumiy OT asosida; 
- 
DMKni virtual mashinasi asosida. 
Real vaqtdagi operatsion tizimlari: 
Real vaqtdagi operatsion tizimlar (RVOT) loyixalashda murakkab 
o‘rnatilgan tizimlarni dasturiy ta’minotini tadbiqida doimiy xosil qiluvchi bo‘lib 
qoladilar. Bu esa RVOTni murakkab o‘rnatilgan tizimlarda qo‘llanilishi 
quyidagilarni beradi: 
- 
amaliy jarayonlar orasidagi resurslarni taqsimlash va bu jarayonlarni 
tuzish vositalari bo‘lib qoladi;
- 
foydali ishlab turadigan sozlangan (minimal xatolar sonli) dasturiy kod; 
- 
RVOT odatda ijobiy va salbiy xususiyatlari bo‘lgan arxitektura;
- 
Keng nomenklaturali (turli kontrollerlar, periferiya qurilmalari) apparat 
vositalar bilan aloqa o‘rnatish vositasi. 
Turli protsessorlar va kontrollerlarini almashuv protokollarini ko‘pligini 
mustaqil qo‘llash MO‘T yaratuvchi, ko‘pchilik kompaniyalar uchun ixtisodiy 
foydasiz bo‘lib qoladi.. 
Ko‘pchilik bozorda bor RVOTlar universal tizim deb ishlab chiqiladi. 
MO‘T tarkibida dasturiy ta’minot ichida RVOTlarni qo‘llash asosiy sabablari 
bu : 
Tayyor, ishonchli va oldindan aytib beriluvchi platformani foydalinish 
kerakligi (unifikatsiyalash, standartlash, modullikni tuzuvchi va qo‘llab 
quvvatlovchi dasturni ko‘plikdan ajratish) ; 
Amaliy jarayonlarni parallel ishlashini ta’minlash kerakligi; 
Jarayonlarni bir biridan ximoya qilishni ta’minlash; 
Hisoblash tarmokini periferiya qurilmalarini tayyor drayverlari bilan 
ta’minlash. 

---