13-maruza: Sanoat binolarining zamonaviy

Tomlarning yog‘och to‘sinlari

Yog‘och to‘sinlarni yog‘och materiallari ko‘p va mahalliy hisoblangan joylarda ishlatiladi. Yog‘och to‘sinlarni – taxtalarni yog‘och elimlari yordamida o‘zaro elimlab, va shuningdek fanerlardan elimlanib hosil qilingan faner devorli qo‘shtavr to‘sinlar nisbatan industrial va tashilishiga qulayligi bilan ajralib turiladi.
Horijiy davlatlarda o‘tkazilgan tajriba va kuzatishlardan ko‘rinib turibdiki, bino va inshootlarda kesimi har xil ko‘rinishga ega bo‘lgan ko‘taruvchi to‘sinlarni va shuningdek poligonal ko‘rinishdagi trapestiyasimon, segmentli va parallel poyasli fermalarni, hamda oralig‘i 100 m gacha bo‘lgan arka va rama kabi elimlanib hosil qilingan yog‘och konstruksiyalarni qo‘llash yuqori samaradorlikka olib keladi. Hozirgi zamon sanoat binolarni qurishda ikki xil material – yog‘ochdan ishlangan fermalar ham qo‘llanilmoqda. Bunday fermalarda siqilishga ishlovchi elementlarni yog‘ochdan, cho‘zilishga ishlovchi elementlarni metalldan tayyorlangan va ularni birgalikda ishlashi ta’minlangan bo‘ladi.

20. Tom usti yopmasi elementlari

Isitiladigan sanoat binosida tom ustki tarkibiga:

• 
  yopma – o‘rama materiallar (ruberoid, karton, qog‘oz, shisha zaminli o‘rama materiallar), asbosement materiallardan qilingan to‘lqinsimon yoki tekis listlar, metalldan ishlangan yupqa tunukalar;
  
• 
  tekislovchi qatlam, ya’ni o‘zidan pastda joylashgan qatlam ustini tekislovchi asfalt yoki sement – qum qorishmasi suvalgan qatlam;
  
• 
  issiq va sovuqdan himoyalovchi qatlam sochma yoki plita ko‘rinishida bo‘lib, ko‘pik beton, keramzibeton, mineral g‘ovak va hakozolardan iborat bo‘ladi;
  
• 
  bug‘dan himoyalovchi qatlam – karton qog‘oz (pergamin), ruberoid yoki bitum mastikasidan qilinadi;
  
• 
  o‘zidan yuqorida joylashgan tom yopmasi elementlarini ko‘taruvchi temirbeton nastillar (2.34–rasm) kabi elementlar kiradi.
  

Tom yopmalari og‘ir ekspluatatsiya sharoitlari, ya’ni ishlatish davomida har xil atmosfera ta’siri ostida bo‘lganligi uchun ham uning mustahkamligi, uzoq vaqt ishlatishi ko‘pincha chegaralanib qoladi. Shuning uchun ham tom yopmasi materiallarini va konstruksiyasini tanlashda qurilish me’yorlari va qoidalariga (QMQ) qat’iy amal qilinishi talab etiladi.
Tom yopmasi materiali engil, uzoq vaqt ekspluatatsiya qilinishiga mo‘ljallangan, o‘rnatilishi va ta’mirlanishi oson, deformatsiyalanish talablariga javob beruvchi, o‘tga chidamli bo‘lishi va o‘rnatilganda tom nishabini kamaytirishga olib keluvchi bo‘lishi kerak.
Keyingi paytda qurilishda yuqori texnik–iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan profillangan po‘lat nastillar (qalinligi 1 mm bo‘lgan ruhlangan tunukalar oralariga 50 mm qalinlikda penoplast yoki penopolistriol qo‘yilib ishlangan) keng ko‘lamda qo‘llanilmoqda. Bunday nastillarning balandligi 80 mm, eni 600 mm uzunligi esa 12 m gacha bo‘ladi. Bunday nastillarni qo‘llash natijasida temirbeton nastillarni qo‘llashdagiga nisbatan mehnat talablik 25–40% ga kamayadi (2.31–rasm).
Yopmalarni yirik elementlardan (plastmassa zaminida hosil qilingan panellardir) tayyorlash samarali hisoblanadi. Bular asbosementli va alyuminiy–plastmassali panellardir. Misol uchun shamollatiladigan tomlarni (qurishda) o‘rnatishda ishlatiladigan asbopenoplastli Panellarni o‘lchamlari 165x6,0 m: balandligi 300 mm bo‘ladi. Ularni zavodlarda 4 ta bo‘ylama asbosement shvellerlari, uchta ko‘ndalang asbosement diafragmalarni va ikkita qalinligi 10 mm silliq listlarni hamda qalinligi 50–100 mm bo‘lgan izolyaziya materiallarini birgalikda yig‘ib hosil qilinadi (2.32– rasm).

20.