13-maruza: Sanoat binolarining zamonaviy

2.24 Sanoat binolarining derazalari

Ishlab chiqarish binolari derazasi turlarini va o‘lchamlarini tanlash katta ahamiyatga ega bo‘lib, bunda bino ichini yetarli yoritilganligi va shamollatish, ishchilarni mehnat unumdorligini hamda mahsulot sifatini oshirishga, mehnat travmasini kamaytirishga olib keladi. Deraza o‘rnini to‘ldiruvchi konstruksiyalarni yog‘ochdan, temirbetondan, po‘latdan, engil quymalardan, plastmassadan, zichlashtirilgan materiallardan va shisha bloklardan tayyorlanadi. Deraza
konstruksiyasi quti, tabaqa oyna va deraza osti taxtasidan iborat bo‘ladi. Oynalar qavati odatda bir qavatli bo‘lib, havo hisobiy sovuqligi – 30⁰S va undan past bo‘lganda ikki qavatli qilinib olinadi.

42. 
    –rasm. Tomlarning qobiq ko‘rinishidagi konstruksiyalariga misollar:
    

a – temirbeton arka ko‘rinishdagi diafragmali “arrasimon” (shed) qobiq; b – bunda ham, egri chiziqli po‘lat ferma ko‘rinishdagi qobiq.
Deraza o‘rni nominal o‘lchami eniga 300 va 600 mm dan, bo‘yicha esa 600 mm dan oshib boradi. Namuna qilib belgilangan materiallardan ishlangan derazalarning kengligi 6,0: 4,8: 3,0: 2,4: 2,0 va 1,8 m balandligi 0,6: 1,2: 1,8 va 2,4 m qilib olinadi. Alyuminiy qotishmasidan qilingan deraza nominal kengligi 3 va 2 m, balandligi esa 1,2: 1,8: 2,4 va 3 m qilib olinadi. Yog‘ochdan ishlangan derazalarda bu kattalik 1,5:
2,7: 3 va 4,5 m balandligi 1,2 va 1,8 m teng bo‘ladi.
Konstruksiyasiga ko‘ra deraza tavaqalari ochiladigan va ochilmaydigan turlarga bo‘linadi. Xona ichini tabiiy shamollatish uchun tavaqalarning bir qismi ochiladigan bo‘ladi. Bunda tavaqalar oshiq – moshiqlar yordamida yuqoriga ilingan bo‘ladi va bulardan tashqari past qismiga, o‘rtaga yoki vertikal holda ilingan bo‘lishi ham mumkin. Panel devorli ishlab chiqarish binolarida tasmasimon, yoppasiga yoki
alohida deraza turlari qo‘llanilib, odatda tasmasimon derazalar ko‘proq uchraydi
(2.46–rasm). Bunday derazalarni ayrim tavaqalari yoki hammasi tasma tarzida ochiladigan bo‘ladi. Tavaqalarni avtomatik boshqariladigan mexanizmlar yoki distanstion yo‘l bilan ochiladi. Derazalarning biron bir turini qo‘llashda binoni ekspluatatsiya sharoiti va texnik – iqtisodiy ko‘rsatkichlari e’tiborga olinadi.

Xonalarda harorat–namlik darajasi odatdagi rejimga to‘g‘ri keladigan binolarda yog‘och tavaqali derazalar, boshqa hollarda esa temirbeton, po‘lat, plastmassa va boshqa turdagi metallardan ishlangan derazalar ishlatiladi (2.47 va 2.48–rasmlar).

Yog‘och derazalarni devor chiqiqlariga, ravoqlariga, to‘sinlarga va impostlarga mixlar yoki tishli mixlar yordamida mahkamlanib, ular orasidagi tirqishlarga kanoplar tiqiladi va sirtidan sement – qum qorishmasi bilan suvalib chiqiladi.
Po‘lat tavaqalarni o‘zaro impostlarga va rigellarga boltlar yordamida qotirilib, devor chiqiqlari va belbog‘ to‘sini oralig‘i qorishma yoki elastik materiallardan ishlangan oraquyma bilan to‘ldiriladi.

42. 
    –rasm. Bir qavatli sanoat binosi devorlarini derazalar bilan to‘ldirish usullari.
    

a – tasmasimon oynalanish; b – bunda ham yoppasiga oynalanish; v – d – deraza o‘rni alohida bo‘lgan hol; 1 – o‘lchami 1,2 x 6,0m yog‘och yoki po‘latdan ishlangan deraza panel 2 – o‘lchami 1,8 x 6,0m bo‘lib trubalaridan ishlangan deraza paneli; 3 – bu ham egilgan profillardan ishlangan; 4,5 – yog‘ochdan ishlangan deraza paneli.

42. 
    –rasm. Temirbeton deraza tavaqalari:
    

a – tavaqalar sxemasi; б – deraza o‘rni vertikal sxemasi;
в – bu ham, gorizontal qismida; 1 – diametri 8 mm po‘lat sterjen; 2 – tishli mix.

42. 
    –rasm. Po‘lat egilgan va prokat profillardan ishlangan deraza tabaqalari:
    

a – tavaqalar sxemasi; b – deraza o‘rni vertikal kesimi; v – bu ham, gorizontal kesimi;g – egilgan profillardan ishlangan deraza paneli; d,e – panel bilan to‘ldirilgan deraza o‘rni gorizontal va vertikal kesimi; 1 – suvni tashqariga yo‘naltirgich; 2 – burchaklik;3 – po‘lat list; 4 – ustun impost; 5 – ustun; 6 – panelni burchaklarga qotiruvchi burchaklar; 7 – qorishma; 8 – tavaqa;9 – oyna; 10 – rezina profil; 11 – klyamer.