13-mavzu: hujayraga signal transduktsiya sistemasi haqida asosiy ma’lumotlar reja

Tuzilishi va xususiyatlari.
G – oqsillar – geterotrimer bo’lib, α subbirlik βγ dimer bilan kuchsiz bog’langan.
Barcha ma’lum bo’lgan α subbirliklar gomologikdir (mol. massa 40-50kD), ko’pchiligida β subbirlik (mol. massa 35 kD) va γ subbirlik (mol. massa 8 kD) deyarli bir xil.
α – subbirlik retseptor va effektor bilan G – oqsil bog’lanishining spetsifikligini belgilab beradi. α subbirlik GTP ni bog’laydi va gidrolizlaydi (GTP - aza). α subbirlik o’z tarkibida GTP ni bog’lab, so’ngra gidrolizlovchi yuqori konservativ domen (350 – 395 ta aminokislotadan 18 tasi) tutadi.
G – oqsillarning guanin nukleotidlari, retseptorlar (S - uchi) va βγ dimer (N - uchi) bilan ta’sirlashuvchi sohalari aniqlangan.
G – oqsillarning vabo va ko’kyo’tal toksinlari ta’sirida ADP – ribozilirlanuvchi sohasi (arginin – 202) aniqlangan.
G – oqsillarning o’rganilish tarixi.
1971y – Ilk bor glyukagon ta’sirida adenilattsiklaza stimulyatsiyasi uchun GTP zarurligi ma’lum bo’ldi.
1981 y – Rodopsinni sGMP fotoretseptorlar fosfodiesterazasi bilan bog’lovchi Gt – transdutsin oqsili ajratib olindi.
1983 y – Stimullovchi retseptorlarni adenilattsiklaza bilan tutashtiruvchi GTP – bog’lovchi oqsil Gs ajratib olindi.
1985 – 1988 y – Fosfolipaza S va fosfolipaza A2 lar gormon va neyrotransmitterlar tomonidan Gp – oqsillar orqali boshqarilishi ma’lum bo’ldi.
Bugungi kunda G – oqsillar bir nechta tipga bo’lingan: 4 ta Gs, uchta Gi, Go, GzG’x (MNS va taloq), Gt (transdutsin), Golf (hid sezuvchi neyroepitelial hujayralar).
G – oqsillarning membrana bilan bog’lanishi.
G – oqsillar plazmatik membrananing ichki yuzasida joylashgan. G – oqsil subbirliklaridan hech birining birlamchi strukturasi membranaga botib kiruvchi gidrofob domenga ega emas.
G – oqsillarning membrana bilan assotsiatsiyasi yog’ kislota radikallari tomonidan atsilirlanishiga sabab bo’ladi. G – oqsillar subbirliklarining lipidli modifikatsiyasining 2 turi aniqlangan: miristoilirlanish va izoprenillanish.
Gi va Go oqsillari α – subbirliklarining N uchidan boshlanadigan posttranslyatsion miristoilirlanishi aniqlangan.
βγ subbirliklari uchun ham postranslyatsion modifikatsiya (atsilirlanish) aniqlangan.
Ras – oqsillarning membrana bilan ta’sirlashuviga mas’ul bo’lgan uchta ketma – ket sodir bo’luvchi postranslyatsion modifikatsiya o’rganilgan.
Ajratib olingan α subbirliklar gidrofil xususiyat namoyon qiladi (βγ komplekssiz sun’iy fosfolipid pufakchalari bilan bog’lana olmaydi).
Hujayra tashqi membranasidagi retseptorlarning hujayraichi tashuvchilarini G – oqsillar bilan bog’langan holda ishgi tushirishining asosiy ikki xil mexanizmi mavjud. Har ikkila variantda ham ligandning retseptor bilan bog’lanishi retseptorning tsitoplazmatik domeni konformatsiyasini o’zgartiradi va G-oqsil bilan birikib, uni aktivlashtiradi. So’ngra aktivlangan G-oqsil plazmatik membranadagi ma’lum bir fermentlar bilan ta’sirlashadi. Ba’zi hollarda G-oqsil ferment bilan emas, ion kanali bilan ham ta’sirlashadi. Signal uzatilishining cAMP yo’lida Gs-oqsil tsiklik AMR sintezlovchi ATs ni aktivlaydi. Sa^Q2 yo’lida esa fosfolipaza S ishtirok etib, PIP2 fosfolipidini IP3 va DAG ga parchalaydi. IP3 endoplazmatik retikulumdan Sa^Q2 chiqishiga olib keladi.