13-mavzu: hujayraga signal transduktsiya sistemasi haqida asosiy ma’lumotlar reja

Kaltsiy mexanizmi. Gormonal signal o’tkazilishining mazkur transmembrana yo’li gormon-retseptor kompleksi tomonidan sekin, noelektrogen kaltsiy kanallarining aktivatsiyasini o’z ichiga oladi. Ko’pchilik neyrogumoral stimullar ta’siri natijasida tsitozoldagi Ca^2Q miqdori 10^-8-10^-7 dan 10^-5 M gacha oshadi. Liberinlar, gipofizning trop gormonlari, kaltsitonin, paratgormon va boshq. gormonlar bir paytda Sa^2Q va tsAMF-yo’llar bilan ta’sir qiladi.
Noelektrogen Sa^2Q -kanallari va ularning gormon-retseptor kompleksi bilan o’zaro ta’siri deyarli o’rganilmagan. Extimol bu kanallarning aktivatsiyasi ma’lum darajada plazmatik membrananing fosfolipid komponenti – fosfoinozitol bilan bog’liq bo’lsa kerak.
Sa^2Q ning gormonlarni xujayraga ta’sirining vositachisi sifatidagi ta’sirining keyingi mexanizmlari xozirgi paytda yaxshi o’rganilib kelinmoqda. Aniqlanishicha Sa^2Q ta’sirining trigger mexanizmi uning kalmodulin bilan kompleks xosil qilishi xisoblanadi. Bu polifunktsional oqsil Sa^2Q samarasining universal vositachisi funktsiyasini bajaradi. Bu oqsilning funktsional universalligi va organizmning xamma joyida tarqalganligi uni boshqa Sa^2Q bog’lovchi oqsillardan, jumladan troponin S, parvalbumin, miya oqsili S-100 dan farq qiladi.
Kalmodulin bu gidrofil kislotali oqsil bo’lib, molekulyar massasi 16.5 kD va u 148 aminokislota qoldig’idan tashkil topgan. Uning molekulasi Sa^2Q uchun to’rtta bog’lovchi joyga ega. Aynan shu joylarga Mg^2Q xam bog’lanadi. Tinch xolatdagi xujayrada kalmodulin nofaol tetramagniy shaklida bo’ladi deb xisoblanadi. Gormon ta’sirida esa kalmodulin faollashadi va keyin bir necha tipdagi xujayra oqsillari – aktseptorlar bilan ta’sirlashadi. Shu aktseptorlar orqali eng muxim Sa-bog’liq gormonal samaralar indutsirlanadi. Samaralarning boshqa guruxi bevosita Sa^2Q - bog’liq proteinkinazalar va bir qator oqsillarning fosfolirlanishi bilan bog’liq. Odatda bu fermentlar tsAMF ga qaram emas. Ularga silliq mushak qisqarishida ishtirok etadigan silliq mushaklar miozini engil zanjirlarining kinazasi, Sa-nasosining stimulyatori xisoblangan fosfolamban oqsilining sarkoplazmatik kinazasi kabilar kiradi.
Faol kalmodulin shuningdek N₁ gistonlar fosfolirlanishi, mikronaycha va mikrofilamentlarning qurilishi va parchalanishiga xam ta’sir qiladi. Fenotiozin xosilalarining psixotrop preparatlari faollashgan kalmodulin bilan tanlab bog’lanib, uning aktseptorlar bilan ta’sirlashish qobiliyatini ingbirlaydi va Sa^2Q ning xujayraga ta’sirini tormozlab qo’yadi.
Shunday qilib, gormon ta’sirining mazkur mexanizmi:
1) plazmatik membranada gormon-retseptor kompleksining xosil bo’lishi;
2) xosil bo’lgan komplekslarning noelektrogen Sa^2Q kanallari bilan ta’sirlashuvi va Sa^2Q ning xujayraga jadal kirishi;
3) Sa^2Q va Mg^2Q bilan kalmodulinning faol shaklining xosil bo’lishi;
4) faollashgan kalmodulinning uni ko’pchilik aktseptor saytlariga ta’siri;
5) Sa^2Q mexanizmi bilan bog’liq bo’lgan retseptor ishchi tsiklining yakunlanishi.