13-мавзу. Sanoatkorxonalarida xodimlarni boshqarish Reja

Tayanch iboralar
"Xodim" tushunchasi; turli yondashuvlar; chet el tajribasi; kadrlarni boshqarish; funkstional boshqarish; tashkiliy boshqarish; inson resurslarini boshqarish; tamoyillari; korxona xodimlari; toifalanishi; "korxona xodimi" tushunchasi; xodimni boshqarish ob’ektlari; sub’ektlari; boshqaruv tizimi; xodimni boshqarish tamoyillari; usullari;
Nazorat savollari

1. 
   O’zbekistondaxodimniboshqarishkachondanboshlabshakllandi?
   
2. 
   "Xodim boshqaruvi" tushunchasi nimani anglatadi?
   
3. 
   Funkstional jixatdan xodimni boshqarish nima?
   
4. 
   Tashkiliy jixatdan xodimni boshqarish deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Xodimlarni boshqarishning uziga xos elementlari kaysilar?
   
6. 
   Xodimlarni boshqarishning ustuvor yunalishlari deganda nimani tushunasiz?
   
7. 
   Zamonaviy korxonaning tuzilishi qanday kurinishda bulishi lozim?
   
8. 
   Xodimlarni boshqarish sub’ekti va ob’ektlariga nimalar kiradi?
   
9. 
   Xodimlarni boshqarish tizimining asosiy vazifalari nimalardan iborat?
   
10. 
    "Xodimni boshqarish" bilan "xodimlarni boshqarish" tushunchalari o’rtasida qanday farq va o’xshashlik tomonlari mavjud?
    

14-мавзу. Sanoat korxonalari marketingini boshqarish
1. Marketingning mohiyati, uning paydo bo‘lishi va rivojlanishi
2. Marketing boshqaruv funksiyasi sifatida
3. Marketing strategiyasi va turlari.
4. Marketingni boshqarishni tashkil etish
Marketingning mohiyati, uning paydo bo‘lishi va rivojlanishi
Hozirgi davrda korxonada marketing xizmati mavjud bo‘lmagan bozor tizimidagi biron-bir korxona normal foaliyat olib borolmaydi. SHuningdek, vaqt o‘tishi bilan marketingning foydaliligi oshib bormoqda.
Buning sababi shuki, hammaga ma’lum bo‘lgan inson ehtiyojlari cheksiz, koxonaning resurslari esa cheklangandir. Har bir subyektning o‘ziga xos ehtiyojlari mavjud, ularni qondirish esa har doim ham sifatli bo‘lmaydi. Har bir insonga o‘ziga xos individual yondashuv lozim. SHuning uchun yangi sharoitda didning xilma-xilligini aniq ajrata oladigan va ularni his eta oladigan korxonalargina yashay oladilar. Marketing esa bunga imkon beradi.
Bozor sharoitida savdo tizimi mahsulotdan voz kyechishi mumkin, davlat zararlarni qoplamaydi, kredit berishda banklar o‘zlarining shartlarini olga suradilar, bozorga xos bo‘lgan raqobat paydo bo‘ladi. Bozor iqtisodiyotiga moslashmagan korxonalar tez orada inqirozga uchrashi mumkin. Bunday hollardan omon qolish maqsadida, xo‘jalik faoliyati sohasidagi mutaxassislariga, bozor iqtisodiyoti sharoitida boshqarish texnikasini va uslublarini o‘rganishlari lozimdir.
Zamonaviy O‘zbekiston Respublikasida marketing endi rivojlana bormoqda, shuning uchun mamlakat korxonalarining marketing faoliyatidagi tajribalari juda ham cheklangan. Bunda «istalgan narxda, istalgan mahsulotni sotish» tamoyiliga amal qilinmoqda. Bu so‘zsiz marketing g‘oyasiga qarshidir.
Zamonaviy marketing kontseptsiyasi korxonaning barcha faoliyat turlari iste’mol talablarini va ularning kelajakdagi o‘zgarishini bilishga asoslanishidan iboratdir. Bundan tashqari marketingning yana bir maqsadlaridan biri xaridorlarning qoniqtirilmagan talablarini aniqlash va bu bilan ishlab chiqarishni ushbu talablarni qoniqtirishga yo‘llantirishdan iboratdir. Marketing tizimi iste’molchilarga zarur bo‘lgan miqdor va assortimentdan kelib chiqqan holda, tovar ishlab chiqarishni ushbu omillarga bog‘liq bo‘lgan funktsional qaramlikka yuz tutadi. Aynan shu sababdan marketing bozorni o‘rganish metodlari yig‘indisi bo‘lishidan tashqari, u o‘z urinishlarini samarali savdo kanallarini yaratish va reklama kompaniyalarini o‘tkazishga qaratadi.
Bunday ko‘p qirrali va hozirda dolzarb bo‘lgan marketing mavzusiga bo‘lgan qiziqish nafaqat alohida bir mamlakat balki, butun dunyoda ham ko‘paymoqda, ta’kidlash joizki ushbu qiziqish kundan-kunga ortib globallashmoqda. Bu marketing har birimizni qiziqishlarimizga taalluqliligi bilan tushuntiriladi. Avtomashinani sotayotganimizda, ish joyini qidirayotganimizda, hayriya ishlari uchun mablag‘ to‘playotganimizda yoki g‘oyani ilgari surayotganimizda biz marketing bilan shug‘ullanamiz. Biz bozor o‘zi bilan nimani aks ettirishini, unda kimlar ish yuritishini, u qanday ishlashini, uning talablari qandayligini bilishimiz lozim.
Ta’kidlab o‘tilganidek, bozor iqtisodiyoti sharoitida va ayniqsa bozorga o‘tish davrida marketing iqtisodiy intizomlarning eng muhimlaridan biri hisoblanadi. Bundan butun iqtisodiy xo‘jalikning samarali ishlashi marketing tizimi qanchalik to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganliligiga bog‘liq.
Marketing bu - korxonalarda ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish, shuningdek, sotish faoliyatini tashkil qilish tizimidir, daromad olish maqsadida mahsulot va xizmatlarga bo‘lgan talablarni shakllantirish va qondirish.
Mutaxassislar «marketing» terminiga ikki xil ma’noni kiritishadi: bu boshqarishning funksiyalaridan biri va bozor munosabatlari sharoitida to‘liq boshqaruv kontseptsiyasidir.
Boshqaruv funksiyasi sifatida marketing moliya, ishlab chiqarish, ilmiy izlanishlar, moddiy-texnik ta’minot va boshqalar bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa turdagi faoliyatlardan kam bo‘lmagan ahamiyatga egadir.
Boshqaruv kontseptsiyasi sifatida (biznes falsafasi) marketing korxonadan iste’molni «demokratik» jarayon sifatida tan olishlarini talab etadi va bu jarayonda iste’molchilar o‘zlari uchun zarur bo‘lgan mahsulotlarga o‘zlarining pul mablag‘lari bilan «ovoz» berish imkoniyatini yaratadi. Bu korxonaning muvaffaqiyatini aniqlaydi va iste’molchilarning talablarini optimal tarzda qondirish imkoniyatini beradi.
Marketing bu - ommani xarid qilishga undash uslubi bo‘lgani sababli, ko‘pchilik bu tushunchani rag‘batlantirish va sotish bilan tenglashtiradilar. Farqi shundan iboratki: sotish, asosan yuzma-yuz muomalani – sotuvchi potentsial xaridorlar bilan muomalasini anglatadi. Marketing insonlar- ushbu sotuvchi korxona vakillarining birontasi bilan ham to‘g‘ridan-to‘g‘ri muomalada bo‘lmagan insonlar fikrini jalb etish va undash uchun ommaviy axborot vositalarini va boshqa uslublardan foydalanadi. Boshqaruv muammolari bo‘yicha etakchi nazariyotchilardan biri Peter Drukker bu haqida shunday deydi: Marketingning maqsadi - sotish borasidagi urinishlarni bekor qilish. Uning maqsadi - mijozni shunday o‘rganish va tushunish kerakki, tovar yoki xizmatlar unga aniq to‘g‘ri kelishi va o‘zini-o‘zi sotishlari mumkin bo‘ladi.
Marketing - ko‘p qirrali va dinamik bo‘lgan murakkab xodisadir. Bu bilan marketingni tamoyillariga va funksiyalariga, uning asosiga bir universal termin bilan to‘liq va adekvat tushuntirish berib bo‘lmasligi tushuntiriladi.
«Marketing» termini AQSHda 20 asrning boshlarida paydo bo‘lib, etakchi boshqaruv funksiyasi sifatida esa marketing 50 yillardan boshlab ko‘rila boshladi. Hozirgi davrda marketingning 2000 yaqin ta’riflari mavjud bo‘lib, ularning har biri marketingning u yoki bu tarafini yoritib berishga yoki uning kompleks tavsifini berishga harakat qiladi.
F.Kotler quyidagi ta’rifni taklif etadi: marketing - bu tovarlarni taqdim etish va almashtirish bilan alohida bir individlar va guruhlarning talab va ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltirilgan ijtimoiy va boshqaruv jarayonidir. Ushbu ta’rifning asosiy tushunchalari - zarurat, ehtiyoj va talab; mahsulot; xarajatlar va qondirish; almashuv, transaktsiyalar va o‘zaro munosabatlardir.
Buyuk Britaniyaning marketing jamoa instituti marketingga «iste’molchining talablarini aniqlash, bashorat qilish va qondirishga shuningdek daromad olishga yo‘naltirilgan boshqaruv jarayoni» degan ta’rifni beradi. SHu kabi Amerika tashkilotlari ham marketingni taxminan ushbu kategoriyalarda aniqlashtiradi.
Marketingning tub ma’nosidan asosiy tamoyillar kelib chiqadi. Biroq mahalliy va xorij adabiyotlarida «marketing tamoyillari» ostida har xil ma’nolar yotadi. Turli mualliflarning qarashlarini ko‘rib chiqib va solishtirib quyidagi asosiy tamoyillarni alohida ko‘rsatib o‘tamiz:
Iqtisodiy qarorlarni qabul qilishda ehtiyojlarni, talabning holati va dinamikasini va bozor kon’yunkturasini hisobga olish.
Ishlab chiqarishni bozor talablariga, talablarning strukturasi (tuzilishi)ga moslashi uchun maksimal shart-sharoitlar yaratib berish.
Barcha ishlatilishi mumkin bo‘lgan, avvalambor reklama orqali bozor va xaridorlarga ta’sir etish.
Marketing faoliyati quyidagi savollarni tahlil qilishga yo‘naltirilgan chora-tadbirlarni o‘zida aks ettiradi:
Bozorlar, ta’minot manbalari va boshqalar tarkibiga kiruvchi tashqi (korxonaga nisbatan) muhitni tahlil qilish. Tahlil tijorat muvaffaqiyatga ko‘maklashuvchi yoki bunga to‘siqlar yaratuvchi omillarni aniqlashga imkon beradi.
Iste’molchilarni tahlil qilish: muhimlari (amaldagi korxona mahsulotini xarid qiluvchilar) va potentsiallari (ularni muhimlar qatoriga kiritish uchun ishontirish lozim). Mazkur tahlil xarid qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish huquqiga ega va ularning keng ma’nodagi talablarini, shuningdek, o‘zimizning mahsulotlarimiz bilan bir qatorda raqobatlashuvchi mahsulotlarni xarid qilish jarayonlarini, demografik, iqtisodiy, geografik va odamlarning boshqa tavsiflarini tadqiq etishdan iboratdir.

Korxona (firma) rahbariyati

Ishlab chiqarish

Moliya

Marketing

Kadrlar