13-Ámeliy: Sútten shıqqan buwaz siyirlardı azıqlandiriw Sabaqtıń maqseti

13-Ámeliy: Sútten shıqqan buwaz siyirlardı azıqlandiriw
Sabaqtıń maqseti: Buwaz siyirlardı sutten shıǵarıw, azıq normasın belgilew, racion dúziw hám azıqlantırıw texnikasın úyreniw.
Metodikalıq kórsetpeler. Sútten shıqqan buwaz siyirlardıń toyımlı elementlerge bolǵan talabı olardıń tiri salmaǵı, keyingi laktatsiya dáwirinde rejelestirilgen sút sawimi, jası hám semizlik dárejesine baylanıslı boladı. Jası ósip atırǵan (1-3 laktatsiya) hám semizligi ortadan tómen bolǵan siyirlarǵa azıq norması 1-2 azıqa birligi yamasa 11-12 MDj almasiw enegiyasina kóbeytiw kerek. Bunda hár 1 kg ósiw ushın 5 azıq birligi hám 500 g sińimli protein sarıplanıwı názerde tutıladı. Bul dáwirde azıqlandiriwdı tuwrı shólkemlestiriw nátiyjesinde siyirlardıń tiri salmaǵı ortasha 10-15% ke asadı, kúnlik et alıw bolsa 550-600 g tuwri keliwi kerek.
Ratsion quramındaǵı hár 1 azıq birligine 100-110 g sińimli protein, 30-40 g shiyki may, 90-110 g qant, 200-300 g shiyki kletchatka, 6 g as duzı, 9,0-9,5 g kalciy hám 40 -60 g karotin tuwrı keliw kerek.
Siyirlardıń ónimdarlıǵına qaray, hár 100 kg tiri salmaǵı esabına 2,1-2,4 kg qurǵaq element tuwrı keliw kerek, bunda qurǵaq element quramındaǵı shiyki kletchatka 24-28% ke tuwrı kerek.
Xojalıqlardıń azıq bazası sharayatınan kelip shıǵıp azıqlandırıw tipi hám racion strukturası belgilenedi. Qisqi ratsion strukturası tómendegishe bolıwı múmkin: pishenler - 45-50%, shireli - 30 -35% hám konsentratlar 15-25%.
Sutten shıqqan buwaz siyirlar ratsionına tek sapalı azıqlar kirgiziw kerek. Qisqi racion quramınıń tiykarǵı bólegi kólemli azıqlardan dúziledi, siyirlardıń 100 kg tiri salmaq esabına 2,0-2,5 kg pishen, 2,0-2,5 kg silos, 1,0-1,5 kg senaj, 1 kg tamır miyweli azıqlar kiritiledi. Qisqi racionlar quramına bir kúnde bir basqa 1,0-1,5 kg ot unı yamasa jasalma túrde qurıtılǵan pishen kespesi qosıp beriw maqsetke muwapıq.
Jaz dáwirinde racionnıń tiykarǵı bólegin jaylaw oti quraydı. Jaylaw maydanı bolmaǵan xojalıqlarda, siyirlardıń 100 kg salmaǵı esabına ortasha 8-10 kg egilgen ot solıtilǵan jaǵdayda jediriledi, bir kúnlik jelinetuǵın kók ot muǵdarı 40­45 kg bolıwı kerek.
Konsentrat azıqalardan biyday kepegi, masaqlı dánler jarması, zig'ir yamasa kungebaqar shroti hám gúnjarasın beriw usınıs etiledi. Ortasha semizliktegi siyirlarǵa jámi bir kúnde 1,5-2,0 kg konsentrat azıqlar qospası beriledi.
Sutten shiqqan buwaz siyirlar ratsioninda mochevina (karbamid) hám basqa azot saqlaytuǵın jasalma qosımshalardan paydalanıw qadaǵan etiledi.
As qazan ishek jollarında sińiriw processi bir normada keshiwi ushın, racion quramındaǵı qanttıń proteinge bolǵan qatnası 0,8-1,0 átirapında bolıwı kerek, onıń ushın kúnlik azıq racionina 4 kg qant láblebi yamasa 8 kg átirapında ǵawishlı láblebi kirgiziw maqsetke muwapıq.
Kalsiydıń fosforga bolǵan qatnası 2­1,5:1 bolıwı maqsetinde ratsiondi fosfor deregi bolǵan mineral elementler (dinatriyfosfat, mononatriyfosfat, polifosfat hám basqalar ) menen bayıtıw zárúr.
Buwaz siyirlardı bir kúnde 2-3 mezgil azıqlantirilib suw deregi turaqlı bolıwı kerek, onıń temperaturası 8-10^o C dan tómen bolmawi kerek.
Siyirlardı 7-10 kún tuwıwınan aldın ratsion quramındaǵı shireli hám konsentrat azıqlar kemeytiriledi. Racionniń 30-40% toyımlılıǵına shekem kemeytiw múmkin, bul waqıtta racionniń tiykarǵı bólegin jaqsı sapalı pishen qurawi kerek. Tuwıwǵa 2-3 kún qalǵanda ratsionǵa shegaralanbaǵan muǵdarda pishen hám 1,0-1,5 kg jeńil sińiriliwishi koncentratlardan sulı jarması, biyday kepegi yamasa aralaspa jem hám kem muǵdarda shireli azıqlar beriledi.
Jas mallardı azıqlandiriwdi shólkemlestiriw sútten shıqqan buwaz siyirlardı azıqlantirilǵanday etip qurawi kerek.
Sútten shıqqan buwaz siyirlar hám jas mallardı tolıq bahalı azıqlandiriwdi shólkemlestiriwdıń tiykarǵı belgilerden biri, siyirlardıń waqıtında saw násil beriw, nárenjan baspaq tuwılıwı, sonday-aq bala taslaw yamasa ólik baspaq tuwılıw, baspaqtıń sawlıǵı jáne onıń 2-3­oyliqqa shekem ósiw hám rawajlanıwı hám de siyirdıń sút ónimdarlıǵı esaplanadı.
Sawın siyirlardıń to'yimli elementlerge bolǵan talabı olardıń sút ónimdarlıǵı, súttiń maylılıǵı, tiri salmaǵı, hám semizlik dárejesine baylanıslı boladı.
Siyir tuwǵannan keyin, dáslepki kúnlerde sút quramındaǵı to'yimlı elementler ratsiondaǵı toyımlı elementler jıyındısınan joqarı boladı. Bul dáwirde “analıq dominant” jaǵdayı júz berip, organizimde rezerv retinde toplanǵan elementler sút sintezi ushın sarplanadı. Siyirlar tuwǵannan keyin tómendegi tártip penen azıqlantiriwǵa itibar beriw kerek. Dáslepki kúnlerde ratsionniń tiykarǵı bólegin jaqsı sapalı pishendi qurap onı siyirlarǵa qalelgenshe beriledi. Birinshi kúnde pishenge qosımsha etip 1,0-1,5 kg jeńil sińiriliwshi konsentratlardan (sulı jarması, biyday kepegi) aralastırıp beriledi. Úshinshi hám tórtinshi kúnlerden baslap ratsion quramına az-azdan shireli azıqalardan silos, senaj, tamırmiyweliler, jazǵı waqıtta kók ot qosıp beriledi, bunnan tısqarı ratsionniń energetikalıq bahası konsentrat azıqalar menen teńlestiriledi.
10 -15 kún dawamında siyirlar tolıq quramlı ratsion menen azıqlanıwǵa ótkeriledi. Laktatsiyanıń keyingi dáwirinde, yaǵnıy iydiriw dáwirinde siyirlardıń haqıyqıy sút ónimdarlıǵınıń múmkinshilikleri belgilenedi, bul óz gezeginde tolıq bahalı azıqlantiriwdi shólkemlestiriw ornına ámelge asıriladı. Siyirlar tolıq quramlı racionǵa ótkerilgennen keyin, olardıń haqıyqıy sút ónimdarliǵina salıstırǵanda 4-6 kg ǵa joqarı bolǵan siyirlar ushın azıq norması belgilenedi hám bul jaǵdayda azıqlantırıw racioni dúziledi. Bul usıl “avans” esabına azıqlantırıw dep ataladı hám siyirlardıń haqıyqıy sút ónimdarliǵin belgilewge járdem beredi. Bul dáwirde racion toyımlılıǵı 1-2 azıq birligine, siyirlardıń sút sawimi asıp, bir muǵdarda toqtap qalǵanǵa shekem hár kúni kóbeytirip barıladı.
Birinshi tuwimdaǵi sút baǵdarındaǵı parodalı siyirlardıń azıq normasın haqıyqıy sút ónimdarliǵina salıstırǵanda laktaciyaniń dáslepki úsh ayında 5 kg ǵa, tórtinshi hám altınshı aylarda 4 kg ǵa, hám aqırǵı úsh ayında 3 kg ǵa joqarı belgilew maqsetke muwapıq.
“Avans” esabına azıqlandırıw tiykarınan shireli hám konsentrat azıqalar esabına ámelge asıriladı. Iydiriw dáwiri 2-3 ay dawam etip, bul dáwirde eń joqarı kórsetkishler belgilengen boladı. Laktaciyaniń keyingi dáwiri servis dáwirdiń tawısıwı menen baslanadı. Bul dáwirde siyirlar organizimde gormonal statusi júz beriwi hám fizologiyalıq jaǵdayınıń ózgeriwi menen ratsion quramındaǵı organikalıq hám mineral elementlerdıń bir bólegi náwbettegi buwazlıǵınıń qáliplesiwine hám organizm rezervlerin jańalaw ushın sarp etiledi. Bul óz gezeginde sút sawimin kemeytiwge alıp keledi, bıraq bul jaǵday siyirlardıń sút ónimdarliginiń tómenlewine sebep bolmawi kerek. Sebebi, sawın sıyırlar ushın tolıq bahalı azıqlandiriwdi shólkemlestiriwde olardıń energiya, toyımlı, biologiyalıq aktiv hám mineral elementlerdıń sút sintezi, tákirar islep shıǵarıw funksiyası hám sawlıgın támiyinlew ushın zárúr bolǵan talaptı qandırıwǵa qaratılıwı kerek.
Siyirlardıń ónimdarliǵi asıp barıwı menen ratsion quramında 1 kg qurǵaq elementtıń energetikalıq bahasıda asıp barıwı kerek. Mısalı : laktatsiya dáwirinde 3000 kg beretuǵın siyirlar ratsionining 1 kg qurǵaq zatına 0,7 azıq birligi yamasa 8,2 MDj almasiw energiyası tuwrı keliwi kerek, eger 5500-6000 kg sút bersa - 0,9 yamasa 10,5 MDj, 10 000 kg nan zıyat bolsa - 1 azıq birligi yamasa 11,0-11,5 MDj almasiw energiyası tuwrı keliwi kerek.
Racion quramındaǵı hár 1 azıq birligine tuwrı keletuǵın energiya hám toyımlı elementler muǵdarı kestede keltirilgen.