14- mavzu. Marketing tizimida tovar va narx siyosati

Tijorat uchun ishlab chiqarish. Bu oxirgi bosqichda mahsulot tanlangan bozorga katta 
hajmda chiqariladi va sotiladi. Yangi mahsulot ishlab chiqarishning bu bosqichida ishlab 
chiqaruvchi bozorga chiqish vaqtini, tartibini va har bir bozordagi faoliyat hajmini, tovar 
tarqatish va siljitishning eng samarali usullarini to‘g‘ri tanlay bilishi va marketing 
faoliyatining batafsil bitilgan rejasini ishlab chiqishi kerak. 
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, har qanday g‘oya ham real tijorat mahsulotga aylana 
bermaydi. Ko‘pchilik hollarda 10-15 ta g‘oyalardan bittasi real mahsulotga aylanar yekan. 
Supernovatorlar - bu iste’molchilarning shunday guruhiki, ular no‘malum mahsulotni 
sinab ko‘rishga har doim tayyor turadilar. Novatorlar esa iste’molchilarning shunday 
guruhiki, ular yangi mahsulotni sotib olgandan keyin uning taqdirini chuqur o‘ylab, tovarni 
birinchilar qatorida sotib oladilar. Oddiy iste’molchilar - bular novatorlar guruhiga 
kiruvchi iste’molchilardan keyingi o‘rinda turib, yangi tovarlarni oddiy tovarlar kabi qabul 
qiladilar. 
Konservatorlar - skeptiklar, boshqa iste’molchi guruhlari singari, yangi mahsulotlarni 
ulardan foydalanish tajribasiga ega bo‘lganlari uchungina sotib oladilar. 
Superkonservatorlar - bu iste’molchilarning shunday guruhiki, ular har qanday 
o‘zgarishlarga shubha bilan qaraydilar, ular yangi tovarlarni faqatgina o‘zlarining 
an’analariga va odatlariga mos kelgandagina sotib oladilar. 
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, yangi tovarlarni ishlab 
chiqaruvchilar birinchi navbatda supernovator va novatorlarning iqtisodiy, psixologik, 
demografik va boshqa tavsiflarini o‘rganishlari kerak. 
14.4. Marketing tizimida narx tushunchasi va narxning shakllanishi 
Marketing kompleksida narx ikkinchi element bo‘lib, daromadni belgilaydigan 
asosiy ko‘rsatgichdir . Narx deganda maxsulot, xizmatlar uchun va uni sotib olish uchun 
iste’molchi sarf qiladigan pul miqdorini tushunamiz. Lekin, narx hamma vaqt ham pul 
shaklida ifodalanmaydi. Masalan, barter natural almashishining qadimiy shakli 
hisoblanadi.
Makroiqtisodiy nazariya bundan 150 yil ilgari ham, tovarni sotishga faqat narx yordamida 
ta’sir ko‘rsatishi mumkin deb uqtirib o‘tgan. Bu vaziyatni yuqori baholashnining asosiy 
sababi shundan iboratki, Adam Smit va David Rikardolar davrida faqat bir xil xom-ashyo
va bir xil iste’mol tovarlari ishlab chiqarilib, iste’molchilar diqatini tovarning markasi, 
o‘rami va reklamasi yordamida jalb qilish imkoniyati deyarlik mavjud bo‘lmagan. 
Ikkinchidan, mahsulot narxiga asosiy e’tibor qaratilganligi, pulni miqdor jihatidan oson 
o‘lchash mumkinligi va narxni sifatga nisbatan talab va taklifda oson qo‘llash mumkinligi 
bilan tushuntiriladi. 
Quyidagi chizmada talab va taklifning klassik modeli ko‘rsatilgan. Bu chizma 
ma’lumotidan ko‘rinib turibdiki, talab narxining o‘sishi bilan kamayadi, aksincha taklif 
ortadi. Ishlab chiqaruvchi narx orqali uning mahsuloti qanchalik darajada kerakligi haqida 
axborotga ega bo‘ladi.