14-Ma’ruza: Rolikli va tekis turtkichli kulachokli mexanizmlarning minimal radiusini aniqlash va profilini loyihalash

B
OB
у
v
v





5
5
5
'


. 
Aniqlangan keltirilgan tezlik v
B5
ni 5 nuqtadan turkichning davomiga mexanizmning 
masshtabi boʻyicha quyisak x
v5
kesma hosil boʻladi. Keltirilgan tezlikning chizmadagi kesma 
uzunliklari x
vV
quyidagicha aniqlanadi 
l
к
vB
OB
у
х






, 
(14.1) 
bunda u
ω
-(ω-

) grafikdagi ordinata; μ
ω
-burchak tezlikning masshtab koeffitsienti; OV-turtkich 
uzunligi; ω
k
-kulachokning burchak tezligi; μ
l
-uzunlik masshtab koeffitsienti. 
(14.1) ifoda yordamida, yuqoridagi amallarni barcha holatlar uchun bajarib, kesma 
uzunliklarini hisoblab aniqlaymiz va v
B
-s
2
grafigini hosil qilamiz (14.3-rasm.) 

---

14.3-rasm. 
Agar ω-

grafik simmetrik boʻlsa, v
B
-s
2
grafigini qurishda turtkich uchining keltirilgan 
tezligining manfiy va mustab qiymatlarini qaysi tomonga qoʻyishning ahamiyati boʻlmaydi, 
chunki ularning modullari bir-biriga teng boʻladi. 
Agar ω-

grafik asimmetrik boʻlsa, v
B
-s
2
grafigini qurishda quyidagicha yondashiladi. 
Ya’ni, turtkichning tebranma harakati kulachokning aylanma harakatiga qarama-qarshi tomonga 
yoʻnalgan boʻlsa, u holda keltirilgan tezlik kesmasi turtkich uchining davomiga qoʻyiladi. 
Agarda, turtkichning tebranma harakati kulachokning aylanma harakati bilan bir tomonga 
yoʻnalgan boʻlsa, u holda keltirilgan tezlik kesmasi turtkich aylanish markazi tomon qoʻyiladi. 
Tanlab olingan beshinchi nuqtadagi bosim burchagini aniqlash uchun, aniqlangan 5ʹ 
nuqtani kulachokning aylanish markazi O
1
nuqta bilan tutashtiramiz hamda shu nuqtadan 5ʹ-O ga 
perpendikulyar toʻg’ri chiziq oʻtkazamiz. Oʻtkazilgan chiziqlar orasidagi α burchak bosim 
burchagi boʻladi. 
Bosim burchagining maksimal qiymatini aniqlash uchun, kulachokning aylanish markazi 
O
1
dan eng chetki 4ʹ va 12ʹ nuqtalarga urinma oʻtkazamiz hamda shu nuqtalardan turtkichga 
perpendikulyar toʻg’ri chiziqlar oʻtkazamiz. Mos ravishda oʻtkazilga chiziqlar orasidagi burchak 
α
max 
lar maksimal bosim burchagi boʻladi. 

---

Agar kulachokning minimal radiusini aniqlashda, uning aylanish markazi O
1
ham 
noma’lum boʻlsa, u holda turtkichning keltirilgan tezligi maksimum qiymatiga erishadigan 4ʹ va 
12ʹ nuqtalarda bosim burchagi α
max
ostida urinmalar oʻtkazamiz. Urinmalar kesishgan nuqtani O
1
bilan belgilaymiz. Bunda, kulachokning r
0
minimal radiusi kulachokning aylanish markazi O
1
dan rolikning aylanish markazi B nuqtaga boʻlgan masofa O
1
B kesmaga teng boʻladi. 
Kulachokning aylanish markazi siftida shtrixlangan yuzaning ixtiyoriy nuqtasini tanlash 
mumkin. 
14.1-rasmda keltirilgan kulachokli mexanizm kulachogining profilini loyihalashni koʻrib 
chiqamiz. Turtkich (koromislo)ning harakat qonuni β=β(φ
1