14-Ma’ruza: Rolikli va tekis turtkichli kulachokli mexanizmlarning minimal radiusini aniqlash va profilini loyihalash

Turtkichi tebranma harakat qiluvchi kulachokli mexanizmning minimal radiusini aniqlash 
va profilini loyihalash 
14.2-rasmda keltirilgan turkichida roligi boʻlgan kulachokli mexanizmni koʻrib chiqamiz. 
Harakatlantiruvchi P kuch rolik bilan kulachokni urinish nuqtasidan oʻtkazilgan N-N normal 
boʻyicha ta’sir etadi. Rolikning B nuqtasi markazi O
1
boʻlgan α-α yoy boʻyicha harakatlanadi. 
Tebranma harakat yoʻnalishi yoyga oʻtkazilgan urinmaga mos tushadi, ya’ni BO
1
ga 
perpendikulyar. P va T kuchlar orasidagi α burchak bosim burchagidir. Bosim burchagi α ni 
keltirilgan tezlik v
B
ga bog’lash uchun, almashtirilgan mexanizm OO
2
BO
1
uchun keltirilgan 
tezliklar plani OO
2
b ni tuzamiz. Turtkichning B nuqtasiga Ob ga teng va parallel boʻlgan, 
qarama-qarshi yoʻnalgan Bbʹ kesmani chizamiz. Bu Bbʹ kesmani B nuqtaning keltirilgan 
tezligidir. Bbʹ kesmaning uchini (bʹ nuqtani) kulachokning markazi O bilan tutashtiramiz. 
SHunda, ObBbʹ parallelogramm hosil boʻladi. Bu parallelogrammda bB va Obʹ lar bir-biriga 
parallel boʻladi. Bosim burchagini aniqlash uchun keltirilgan tezlikni uchini kulachokning 
aylanish markazi bilan tutashtirish yetarli hisoblanadi. 

---

14.1-rasm. 
Maksimal bosim burchagini va kulachokning minimal radiusini aniqlash uchun esa, 
keltirilgan tezlik bilan siljish masofasini (v
B
-S
2
) bog’liqlik grafigini qoʻrish lozim. Lekin, turtkich 
tebranma harakat qilganligi sababli, kulachokning minimal radiusini aniqlash uchun burchak 
tezlikni burilish burchagi (ω-

) ga bog’liqlik grafigida foydalanamiz (14.2-rasm).
14.2-rasm. 
Grafik asosi hisoblangan x

max
ni teng boʻlaklarga boʻlamiz. Masalan, sakkiz boʻlakka 
boʻlib, boʻlish nuqtalarida ordinatalar oʻtkazamiz.
SHundan soʻng, ixriyoriy joyga turtkich OB ning yuqori va pastki holatlarini tasvirlaymiz 
(tebranish burchagi 

). Turtkichning yuqori va pastki holatlarini tutashtiruvchi radiusi OB ga 
teng boʻlgan yoy chizamiz. Bu yoyni x

max
ni nechta boʻlakka boʻlgan boʻlsak, shuncha boʻlakka 
(sakkizta) boʻlamiz. Boʻlingan boʻlaklardagi 1, 2, 3, ... 8 nuqtalarning barchasini aylanish 
markazi O bilan tutashtirib chiqamiz. SHundan soʻng, turtkichning tebranma harakatidagi 

---

holatlari tasvirlanadi. Har bir holat boʻyicha turtkich uchining keltirilgan tezligini qoʻyib 
chiqamiz. 5 nuqta misolida koʻrib chiqamiz. Bunda, ordinata u
ω5
ni oʻlchab, burchak tezlikning 
masshtab koeffitsienti μ
ω
 ga koʻpaytirib, quyidagini hosil qilamiz 




5
5
у

. 
Agar burchak tezlik ω
5
ni turtkichning uzunligiga koʻpaytirsak, u holda turtkichning 5-
holati uchun B nuqtaning vʹ
B
tezligini topamiz, ya’ni 
OB
у
v
B



5
5
'

. 
Keltirilgan tezlik v
B
ni aniqlash uchun, absolyut tezlik vʹ
B
ni kulachokning burchak tezligi 
ω
k
boʻlish kerak, ya’ni 
к
к
B