14-Ma’ruza: Rolikli va tekis turtkichli kulachokli mexanizmlarning minimal radiusini aniqlash va profilini loyihalash
Download 0.75 Mb. Pdf ko'rish
|
14 Ma\'ruza
|
2
va a larning bog’liqlik grafigini quramiz. Bunda, turtkichning keltirilgan tezlanishini abstsissa oʻqiga, turtkichning siljish masofasini ordinata oʻqiga joylashtirimiz. Grafikning chap tomonidan Os 2 oʻqqa 45 o burchak ostida urinma oʻtkazamiz. Grafikka urinish nuqtasini A, Os 2 oʻq bilan kesishgan nuqtasini Oʹ bilan belgilasak, u holda AOʹ kesma hosil boʻladi (14.4-rasm). Agar kulachokning aylanish markazini Oʹ deb belgilasak, u holda kulachokning r 0 minimal radiusi OOʹ ga teng boʻladi, ya’ni h r а 0 . 14.4-rasm. Demak, kulachok profilining egrilik radiusi profilning qaysidir nuqtasida nolga teng boʻladi, bu esa shartni qanoatlantirmaydi. SHuning uchun, minimal radiusni tanlashda, uning oʻlmachini OOʹ kesma uzunligidan kattaroq olish tavsiya etiladi. Ya’ni r 0 =OOʹ+l. Bu yerda, l odatda 5-10 mm oralig’ida boʻlishi tavsiya etiladi 1 . Kulachokning profillarini loyihalashda, uning harakat qonunlari va asosiy konstruktiv parametrlari berilgan boʻlishi kerak. Berilgan parametrlar mexanizmning F.I.K. ni yuqori boʻlishini va kulachokni turtkichga qadalmasligini ta’minlashi lozim. Etaklanuvchi boʻg’inning harakat qonunlari grafik koʻrinishida, ya’ni yetaklanuvchi boʻg’inning siljish diagrammasi yetakchi boʻg’inning burilish burchagiga bog’liq funktsiyada yoki analitik koʻrinishda berilishi mumkin. Kelgusida grafik va analitik usulda kulachoklarni loyihalashni koʻrib chiqamiz. Turtkichi ilgarlanma-qaytma harakat qiladigan va harakat qonuni s 2 =s 2 (φ 1 ) diagramma koʻrinishda berilgan kulachokli mexanizmlarning kulachogi profilini loyihalashni koʻrib chiqamiz. Grafikda kulachokning toʻla bir marta aylanishiga mos kelgan turtkichning harakat fazalari koʻrsatilgan (14.5-rasm). 14.5-rasm. Kulachokning minimal radiusi yuqorida koʻrsatilgan usulda aniqlanib, O markazdan shu radius boʻyicha aylana chizamiz. Bunda kulachok 1 bilan turtkich 2 ning urinish nuqtasida turtkichning boshlang’ich holati B 1 nuqta aniqlanadi. Kulachokning profilini qurish uchun aylantirish usulidan foydalanamiz (14.6-rasm). Buning uchun kulachok va turtkichga qiymati jihatdan kulachokning burchak tezligiga teng boʻlgan, yoʻnalishi esa unga teskari yoʻnalgan (- ω 1 ) umumiy burchak tezlik beriladi. Bunda kulachok aylanishdan toʻxtaydi va turtkich ilgarlanma-qaytma harakat qilishdan tashqari yana kulachokning aylanish oʻqi atrofida aylanma harakat ham qila boshlaydi. Kulachokning minimal radiusi bilan chizilgan aylanada turtkichning boshlang’ich holati B nuqta bilan kulachokning O markazini birlashtirib, shu nuqtadan oʻtkazilgan OB nurdan boshlab, -ω 1 yoʻnalishda turtkichning faza burchaklari φ k , φ u , φ q ni belgilaymiz (14.6-rasm). 14.6-rasmda s 2 =s 2 (φ 1 ) diagrammasidan koʻtarilish va qaytish faza burchaklari qancha teng boʻlaklarga boʻlinsa, φ k va φ q burchaklarini shuncha teng boʻlaklarga boʻlamiz. Agar ekstsentrisitet boʻlmasa (e=0) turtkich oʻqi doimo kulachok markazidan oʻtadi. Agar ye≠0 boʻlsa, turkich oʻqi holatlarda kulachok aylanish markazidan ye radius bilan oʻtkazilgan aylanaga urinma boʻladi. Soʻngra s 2 =s 2 (φ 1 ) diagrammadan turtkichning koʻtarilish va qaytish faza burchaklariga mos kelgan ordinata 2-2ʹ, 3-3ʹ, 4-4ʹ, ... larni oʻlchab, 14.6-rasm 1, 2, 3, 4 ... nuqtalardan oʻtkazilgan nurlarga qoʻyamiz va unda 1ʹʹ, 2ʹʹ, 3ʹʹ, 4ʹʹ. . . nuqtalarni belgilaymiz. Bunda kulachokning masshtab koeffitsienti 1 = l2 boʻlishi kerak. Hosil boʻlgan 1ʹʹ, 2ʹʹ, 3ʹʹ, ... nuqtalarni egri chiziq bilan birlashtirib, kulachok profilini hosil qilamiz. Eng uzoqda turish burchagida kulachokning profili r min +h radius bilan aylana yoyi boʻyicha chiziladi. Yaqinlashish faza burchagi φ ya esa kulachok profili r min radius boʻyicha chiziladi. Agar turtkich uchiga rolik oʻrnatilsa, rolik radiusi r p 0,4 r min va r p 0,6 min shartidan topiladi. Bu yerda min - kulachokning nazariy profilining eng egri qismining egrilik radiusidir. Turtkichga rolik qoʻyishdan maqsad kulachok profilini yeyilishini va oliy kinematik juftda ishqalanishni kamaytirishdir. Rolik radiusi kulachokdagi profil chiziqlarining oʻzaro kesishmaslik shartidan topiladi. Egrilik radiusini topish uchun profilning eng egri qismiga radius 4-6 mm ga teng boʻlgan, chiziqlarni bir-birining aylanish markazidan oʻtuvchi uchta aylana oʻtkaziladi (14.6-rasm) va ularning oʻzaro kesishish nuqtasi topiladi. 14.6-rasm. Aylananing kesishish nuqtasidan vatarlar orqali nurlar oʻtkazilib, ularni kesishish nuqtasi S ni belgilaymiz. Ana shu S nuqtani egrilik markazi boʻladi. Nazariy profilning ish burchagiga mos keluvchi qismida har 3-5 mm masofada olingan nuqtalarni aylanish markazi qilib rolik radius r P bilan aylanalar oʻtkazamiz. Bu aylanalarga ichki tomondan urinma egri chiziq oʻtkazsak, nazariy profilga ekvidistant boʻlgan profil-ishchi profil hosil boʻladi. Kulachokning ishchi profilini qalinlashtirib chizish kerak. Agar turtkichi roliksiz boʻlgan kulachokli mexanizm kulachogining profilini loyihalash talab etilsa, nazariy profil ishchi profil oʻrnida qabul qilinadi. Turtkichi tekis tarelkali kulachokli mexanizmlar kulachogining profilini loyihalash bilan tanishib chiqamiz. Bunday kulachokli mexanizm 14.3-rasmda keltirilgan boʻlib, turtkichning harakat qonuni s 2 =s 2 (φ 1 ) diagramma koʻrinishda berilgan (14.5-rasm). Kulachok profilini siljish diagrammasi s 2 =s 2 (φ 1 ) ning masshtab koeffitsienti mexanizm sxemasining masshtab koeffitsientiga tenglik shartidan kelib chiqadi. Bu holatda ham yuqorida ta’kidlanganidek, kulachok profilini qurishda aylantirish usulidan foydalanamiz. Kulachokning minimal radiusi r min ni aniqlab, ixtiyoriy O 1 markazdan r min radius bilan aylana chizamiz. Bu aylanada markazidan oʻtuvchi tik chiziqni belgilab, shu chiziqdan boshlab kulachokning faza burchagi φ k , φ u , φ q larni belgilab chizamiz hamda φ k va φ q burchaklarni teng boʻlaklarga boʻlamiz. Tik chiziqqa turtkichning harakat qonuni s 2 =s 2 (φ 1 ) diagrammasidan 2-2ʹ, 3-3ʹ, 4-4ʹ... kesmalarni mos ravishda koʻchiramiz, hosil qilingan nuqtalar 2ʹ, 3ʹ, 4ʹ, 5ʹ orqali markazi O boʻlgan qilib yoylar oʻtkazamiz, har bir nuqta mos ravishda oʻzining nurlari bilan kesishadi. Bu kesishgan nuqtalarni mos ravishda 2ʹʹ, 3ʹʹ, 4ʹʹ... bilan belgilab, O markaz bilan birlashtirilib hamda shu nuqtalardan nurlarga tik chiziqlar oʻtkazib, turtkich tarelkasining holatlarini aniqlaymiz. Soʻngra turtkich tarelkasiga urinma egri chiziqlar oʻtkazib kulachok profilini hosil qilamiz (5.13-rasm). Kulachokning eng uzoqda turish burchagi φ u ga mos kelgan profili r min +h radius bilan chizilgan. Kulachokning qaytish burchagiga mos kelgan profil koʻtarilish burchagidagi profilga oʻxshatilib chiziladi. Yaqinlashish burchagiga mos kelgan profil r min radius bilan chiziladi. |
