14-maruza. Yoqilg’I Yoqilg’ining umumiy xossalari

Gaz yoqilg‘isi. Tabiiy gaz yer kurrasining juda ko‘p joylarida uchraydi. U faqat maxsus gaz quduqlaridangina emas, balki neft qazib chiqarishda qo‘shimcha mahsulot sifatida ham olinadi. Neft bilan birga chiqadigan tabiiy gaz yo‘ldosh gaz deyiladi. Tabiiy gazning asosiy tarkibiy qismini metan CN₄ (98% gacha) tashkil etadi.
Bundan tashqari uning tarkibida etan C₂H₆, propan C₃H₈, butan C₄H₁₀, etilen C₂H₄ va propilen C₃H₈ bo‘ladi. O₂ va N₂ lar odatda oz miqdorni tashkil etadi. Gaz sanoati – yoqilg‘i – energetika majmuasining eng rivojlangan tarmog‘i. Uning Respublikada qazib olinayotgan yoqilg‘i balansidagi hissasi 87,2 % ni tashkil etadi. 1955 yilda Jarqoq, 1956 yilda Gazli neft konlarining ochilishi natijasida gaz sanoatining moddiy bazasi yaratildi. 1995 yili Respublika gaz sanoatida 48,6 mlrd m³ tabiiy gaz, 7600,6 ming tonna neft va gaz kondensati olishga erishildi, 3053, 7 ming tonna ko‘mir qazib olindi
YOQILG’I ISSIQLIGI. HAVONING ORTIQCHALIK KOEFFITSIENTI


Yoqilg’i issiqligi. 1 kg yoki 1 m³ yoqilg‘i to‘liq yonganda chiqadigan issiqlik miqdori yoqilg‘ining issiqlik ajratishi (yonish issiqligi) deyiladi (Qⁱ, kJ/kg yoki Qⁱ kJ/m³).
Yoqilg‘ining issiqlik ajratishi ikki xil: yuqori yonish issiqligi Qⁱ_yu va quyi yonish issiqligi Qⁱ_q bo‘ladi. Yoqilg‘ining massa birligi to‘liq yonganda chiqqan issiqlik miqdori yoqilg‘ining yuqori yonish issiqligi deyiladi, bunda namlikning bug‘lanishiga sarflangan issiqlik hisobga olinmaydi. Yoqilgining birlik massasi yonganda uning tarkibidagi namlik hamda vodorodning kislorod bilan reaksiyaga kirishish jarayonida hosil bo‘lgan namlik hisobga olingan xolatda ajralgan issiqlik miqdori quyi yonish issiqligi deyiladi. 1 kg suv bug‘ining atmosfera bosimida kondensatsiyalanish issiqligi taxminan 2500 kJ/kg ga teng. Ishchi yoqilg‘i tarkibidagi suv bug‘lari miqdori Wⁱ/100 ga teng. 1 kg vodorod yonganda 9 kg suv bug‘i hosil bo‘ladi (2H₂+0,5O₂=2H₂O).
Demak, suv bug‘ining kondensatsiyalanish issiqligi quyidagi formuladan aniqlanadi:
2500( )=25Wⁱ+225Hⁱ, (9)
u holda
= -225Hⁱ- 25Wⁱ = -25(9Hⁱ+Wⁱ) (10)

ya’ni yoqilg‘ining quyi yonish issiqligi uning yuqori yonish issiqligidan bug‘ hosil bo‘lish issiqligini ayirib tashlanganiga teng. Yoqilg‘ining yonish issiqligi laboratoriya sharoitida kalorimetrik bomba yordamida aniqlanadi (1-rasm).