14-Ámeliy jumis. Jer dúziw tusinigi oniń

3. Jer dúziwdiń mazmunı.
Mámleketimizde jer dúziw jumıslarınıń ulıwma quramı Respublikamızdıń "Jer kodeksi" inde belgilengen. Olar tómendegilerden ibarat:
1) respublika hám onıń aymaqlarında jer-suw resurslarınan paydalanıw hámde olarni qorǵaw sızılmaların islep shıǵıw;
2) rayonlar, wálayatlar hám Qaraqalpaqstan Respublikasınıńjer dúziw sızılmaların (sxemaların) islep shıǵıw;
3) topıraq ónimdarlıǵın asırıw, jerlerden maqsetke muwapıq paydalanıw hám olardı qorǵaw menen baylanıslı keleshek rejelerin, respublika kólemindegi hám aymaqlıq dástúrlerin islep shıǵıw;
4) óz aldına qorǵalatuǵın tábiyiy aymaqlardıń jaylasıwı hám shegaraları belgileniwin tiykarlaw.
Xojalıqlarara jer dúziwge tómendegiler kiredi:
1) jerdiń ózinde awıllar, posyolkalar, rayonlar, qalalar, wálayatlarınıń shegaraların belgilew,
2) jerlerdiń jaylasıwındaǵı qolaysızlıqlardı joq etken halda
jer iyeleri, jerden paydalanıwshılar, ijarashılar hám múlkdarlardıń jańa jer uchastakaların shólkemlestiriw hámde bar jer uchastkaların tártipke salıw joybarların dúziw;
3) jańa shólkemlestirilip atırǵan, qayga shólkemlestirilip atırǵan awıl xojalıq kárxanaları, mekemeleri hámde shólkemlerine jer ajratıp beriw joybarların dúziw;
4) kárxanalar, mekemeler hám shólkemlerge mámleket hám urıw mútájlikleri ushın alıp qoyılatuǵın jerlerdi ajratıp beriw joybarların dúziw;
5) jer uchastkaların naturada (orınnıń ózinde) ajratıp beriw, jerge iyelik etiw hám onnan paydalanıw huquqın, jer uchastkasın ijaraǵa alıw
huqıqın hámde jer uchastkasına bolǵan múlk huqıqın tastıyıqlawshı hújjetlerin tayarlaw;
6) jańa jerlerdi ózlestiriw, awıl xojalıq jerlerin jaqsılaw, topıraq ónimdarlıǵın saqlaw hám asırıw, buzılǵan jerlerdi rekultivatsiya etiw, topıraqtı suw hám samal eroziyasınan, sellerden, káwshiklerden, suw basıwdan, tat basıwdan qarab qalıwdan, óndiris shıǵındaları, radioaktiv hám ximiyalıq zatlar menen pataslanıwdan qorǵaw boyınsha isshi joybarlardı islep shıǵıw;
7) barlıq jerlerdi dizimge alıw hámde paydalanılmay atırǵan, nátiyjesiz paydalanılıp atırǵan yaki belgilengen maqsetde paydalanılmay atırǵan jerlerdi barqulla anıqlap barıw;
8) jerlerdi resurs jaqdan bahalaw, jerlerden paydalanıw hám olardı
qorǵaw boyınsha jer dúziw hújjetlerin islep shıǵıw;
9) jerlerdi bahalaw is-ilájların ótkeriw.
Xojalıqda ishki jer dúziw awıl xojalıq kárxanaları, mekemeleri hám shólkemleriniń aymaǵında ilimiy tiykarlanǵan almaslap egiwdi engiziwdi, barlıq awıl xojalıq jerlerin (aydalatuǵın jerler, pishenzarlar, jaylawlar, baǵlar, júzimzar hám basqa.) jaylastırıwdı, topıraq eroziyasına qarsı gúres is-ilájların islep shıǵıwdı, sonday-aq suwǵarılatuǵın jerlerin tolıq rekonstruktsiyalawdı óz ishine aladı.
Jer dúziw protsessinde jerden paydalanıw hám onı qorǵaw menen baylanıslı basqa joybarlar hám islep shıǵarılıwı múmkin.
Jer dúziwde jer kadastrı hám jerden paydalanıwǵa baylanıslı basqa is-ilájlar nátiyjeleri hám maǵlıwmatlardan paydalanıw kerek.
Mámleketlik jer kadastrı jerdińhuquqıy tártibi, olardıńmúlkdarlar, jer iyeleri, jerden paydalanıwshılar hám ijarashılar arasında bólistiriliwi, jer tipleri, jerdińxalıq xojalıǵındaǵı áhmiyeti hám sıpatı haqqındaǵı zárúr maǵlıwmatlar hám hújjetler sistemasın óz ishine aladı.