15 – Diniy fanatizm hám dindarlıq. Joba

4. Global tarmaqtaği ideyaliq qáwiplerdiń aldin aliw hám qorğawda milliy ideyaniń orni. Búgingi kúnde ideologiyaliq qáwipler xaliqtiń belgili bir qatlamlari, ásirese, jaslardiń kóz-qaraslarin ózlerine maqul bolğan bağdarda ózgerttiriw, diniy ekstremizm, ádep-ikramsizliq, kibi buzğinshi ideyalardi sińdiriwge uriniwday kórinislerde júz bermekte.
Házirgi qáwipli zamanda internet tarmaği arqali tarqalip atirğan ğárezli máliwmatlar, túrli buzğinshi ideyalar, ádep-ikramliliqti jemiriwshi jat illetler hár bir sanali adamdi táshwishke saliwi aniq.
Keyingi waqitlarda internet penen baylanisli buzğinshiliqlar, global tarmaqtan jawiz maqsette paydalanip atirğanlar kóbeyip barmaqta. Aqibetinde nuqsanliqqa, kemshilikke baslawshi elektron baspalar hám videokórinisler keń jayilmaqta.
Jawiz niyetli adamlar jaslardi óz duzaqlarina ilindiriwde ustaliq penen paydalanbaqta. Ózlerin «jaqin dos» yaki «hidayatqa shaqiriwshi» sipatinda tanitip, jaslardi tuwri joldan shalğitpaqta. Negizinde, olardiń din hám sháriyat haqqinda uliwma ilimleri joq, tek ğana topar basshisinan yadlap alğanlarin tákrarlawdan arman ótpeydi. Basqa tárepten qarağanda, olar bul johilligi menen basqalardi da jar jağasina tartip atirğani hám kimnińdur máplerine xizmet qilip atirğanin bilmeydi. Bundaylar dáslep din hám diyanat, ibadat, jánnet haqqinda túrli shiyrin sózlerdi aytip, turmis tájriybesine iye emes jaslardi joldan urip, aqir-aqibette nahaqliq qurbanina aylandirmaqta.
İnternetten alinğan nárse duris, isenimli hám ziyansiz ekenin biliwi kerek. Jaqsi-jamanniń parqina barmağan jaslar internet arqali tarqatilğan hár qanday mağliwmat-xabarlardi haqiyqat dep qabil qilip atirğani qorqinishqa saladi.
İslam táliymati buzğinshiliqti, adamlar qálbine qorqinish, dushpanliq hám alawizliq tuqimlarin shashiwdi qatti qaralaydi. Hámmemizge belgili sońği jillarda dindi ózlerine niqap qilip alğan ağimlar, taypalar payda boldi. Olar ğárezli maqsetlari jolinda jámiyette buzğinshiliq, biygúna adamlar qanin nahaq tógiw kibi jinayatlardi háwij aldirip, puqaralar tinishliğin buzip, xaliq arasinda kelispewshilikler shiğariwğa háreket qilmaqta.
Sheksiz internet dúnyasina kirgen shaxs waqit, ómir ğániymet ekenin hámiyshe yadta saqlawi lazim. Atap aytqanda, bul global tarmaq sheksiz aymaqlarğa iye bolip, onda insan adasip saatlap, kúnlerdi nátiyjesiz ótkizip jiberiwi múmkin.
Búgingi tezlik penen ámelge asirilip atirğan globallasiw dáwirinde jaslar sana-sezimin internet arqali kirip kiyatirğan ziyanli ideya hám tásirlerden nátiyjeli hám isenimli qorğaw oğada aktual áhmiyetke iye bolmaqta. Bul bolsa oqitiwshilar, mánawiyat úgit-násiyatshilari, ata-analardan jánede sergek boliwdi, jas áwladtiń ideyaliq-ideologiyaliq immunitetin bekkemlew barisindaği jumislar kólemin jánede keńeyttiriwdi talap qiladi. Bizge belgili, kóplegen sayt hám tarmaqlar úlken qarjilar esesine filtrlep qoyilğan hám bul jağdaydi kóplegen mámleketlerde kóriw múmkin. Álbette, sheklewler yaki filtr qurallari arqali adamlardi İnternet álemindegi túrli kúshlerdiń qorqinishli qáwiplerinen, kereksiz hám unamsiz xabarlardan saqlaw qiyin hám bul tek ğana waqtinshaliq jağday boliwi múmkin. İ.A.Karimov aytqaninday «…jaslarimizdiń mánawiy áleminde bosliq júzege kelmesligi ushin olardiń qálbi hám sanasinda salamat turmis tárizi, milliy hám uliwmamilliy qádiriyatlarğa húrmet izzet sezimin balaliq waqtinan baslap qáliplestiriwimiz kerek».
Eń ayanishlisi, búgin jaslarimizdiń ayirimlari globallasiw sebepli Evropa hám shet et mánawiy-mádeniy ağimlar tásirine kóbirek iqlasbent bolip, milliy mánawiyatimizdiń turmisliq, joqari ádep-ikramliliqqa tiykarlanğan printsplerine iqlasbentligi tómen bolmaqta. Insan qádiri, juwapkershiligi, ádep-ikramliliğina biypariq ayirim jaslardiń kiyiniwi, qulqi, júris-turisinda ayqin kózge taslanbaqta. Biziń názerimizde insan qádiriyati oniń ádep-ikramliliqqa bağdarlanğanligi menen belgileniwi kerek. Atap aytqanda, búgin xabar sonshelli kóp hám tez kirip kelip atir olardi «sińdiriw» ushin tereń oy-pikir hám keń dúnya qaras talap etiledi. Ásirese internet álemi perzentlerimiz itibari hám qiziğiwin tartip baratirğan búgingi dáwirde ayirim kompyuter oyinlari haqqinda da sonday misallardi keltiriw múmkin. Qánigelerdiń mağliwmatlarina kóre, internet arqali tarqatilğan kompyuter oyinlariniń 49 % sezilerli dárejede zorabanliq hám jawizliq kóriniske iye, 41 % jawinger (túrli atispalar hám partlawlarğa tiykarlanğan) oyinlarda bolsa oyin qahramani óz maqsetine jetisiw ushin sonday zorabanliq hám jawizliq isleydi. 17 % oyinlarda áne usi zorabanliq hám jawizliqtiń ózi bas maqset esaplanadi. Túrli jawinger, mentalitetimizge tán bolmağan, ayirim waqitlarda qahramanliq jawizliqqa ótip ketetuğin bul kibi oyinlar perzentlerimiz ádep-ikramliliq estetikaliq tárbiyasina tuwri tásir kórsete aladi dep oylaymiz. Bir qarağanda olar ápiwayi oyinday kóringeni menen zorabanliq ideyalari, jawizliq keypiyatin oyatiwi júdá kóp unamsiz aqibetlerge alip kelgeni haqqinda turmisliq misallar kóplep tabiladi.
İnternet saytlarinda jaslarğa kúshli tásir etiwshi xabarlardi tómendegishe klassifikatsiyalaw múmkin:
Birinshi taypadaği xabarlar qatarina jat, buzğinshi ideyalar (diniy ekstremizm hám terrorshiliq ideyalari, milletshilik, rasizm, sadizm kibiler)di kiritiw múmkin.
Ekinshi taypadaği xabarlar bolsa batis turmis tárzine tán, ózbek mentalitetine qarsi ádetler hám kónlikpelerdi úgitleydi. Bul ásirese batis jaslariniń kiyiniwi, ádetlerin tarqatiwshi maqalalar, klipler, filmlerde ayqin kórinedi.
Úshinshi taypağa bolsa pornografiyaliq xabarlardi kiritiw múmkin.
Tórtinshi taypağa bolsa ele tekserilmegen, óz dáliline iye bolmağan túrli hújimge iye bolğan xabarlardi kiritiw múmkin.
İnternet saytlarinan tarqalip atirğan bul kibi jat ideyalar hám xabarlardi jaslar tárepinen qabil qilinip atirğan hám oniń aqibetleri dúnyadaği barliq mámleketler xaliqlarin da táshwiwshke salmaqta.
Jaslarimiz sanasin iyelewge qaratilğan hár qanday is-háreketlerge, milliy máplerimizge qáwip saliwğa, mánawiyatimizğa zulimliq qiliwğa, ómirimiz mazmuni bolğan tariyxiy yadnamamizdi buziwğa urinip atirğan ğárezli kúshlerge qarsi hámiyshe sergek turiwimiz dárkár. Áne sonda ğana bizdi hesh kim, hesh nárse ózimiz tańlağan jolimizdan artqa qaytara almaydi hám biz gózlegen ulli maqsetlerimizge álbette jetemiz.
Jurtimizğa massaliq mádeniyat tiykarinan internet tarmaği arqali kirip kelip atir. Bul jağday ádep-ikramliliq, milliy hám diniy qádiriyatlarğa húrmet tómenlewi kibi kóplegen qolaysizliqlardi keltirip shiğarip atir. Jaslardiń uyatsizlarsha kiyiniwi, denelerge súwret sizdiriwi, qulaq hám murinlardi tesip, «sirğa» tağip aliwlari, qiz balalardiń ul balalarğa uqsap kiyiniwi kibi «moda» usillari usi internet arqali jayilip atirğani aniq.
İnternettegi ideyaliq tuzaqlar bir qarağanda mádeniyatqa uqsawi hám jaslarğa mayday jağiwi menen de qáwipli. Sotsialliq tarmaqlardiń shańaraq hám jámiyet turaqliliğina salip atirğan eń úlken qáwiplerinen biri - olardaği sóylesiwler sebepli kóplegen tinish-tatiw shańaraqlar buzilip ketip atir.
Perzentlerdiń aydin keleshegin qálep atirğan hár bir ata-ana tárbiya máselesine turaqli itibar beriwi lazim. Bala tárbiyani kompyuter oyinlari, internet hám sotsialliq tarmaqlardan emes, eń dáslep ata-analardan, jasi úlkenlerden iygilikli islerge, páklikke hám din-diyanatqa shaqiriwshi jaqsi kitaplardan alip berseler maqsetke muwapiq.
Adamlar qálbi hám sanasi ushin úlken gúresler bolip atirğan globallashuv dáwirinde joqari mánawiyat, ádep-ikramliliq tárbiyasina itibardi kúsheyttiriw aktual waziypa bolip esaplanadi. Ósip kiyatirğan jas áwladti diniy – milliy qádiriyatlar tiykarinda tárbiyalaw, olardiń qálbinde óz xalqi, Watanina mehir-múriwbet sezimin kúsheyttiriw, olardi hár qiyli buzğinshi kúshlerdiń xabar qáwiplerinen sergek qiliw múnásip qorğawdan ibarat.