15- lekciya. Veterinariya araxno-entomologiyasi

Veterinariya entomologiyasi.
Reje:
1. Shirkeylerdińmorfologiyası, biologiyası hám sistematikası.
2. Bwka lichinkaları qozǵaytuǵın kesellikler.
3. Qaramal gipodermtozi, ot gastrofilyozi, qoy estrozı keselliklerdiń táriypi, qozǵatıwshısı, biologiyası, klinikalıq belgileri, emlew hám aldın alıw ilajları.
Ádebiyatlar: T1; Q7; Q8; QZ. Saytlar
Tayanısh sózler: Kesellik táriypi, etiologiyası, ekonomikalıq zıyan, biologiyası, klinikalıq belgileri, diagnoz, emlew, aldın alıw h.t.b.
Veterinariya entomologiyası shirkeyler tárepinen hár túrli sharwa malları, júnli haywanlar hámde quslarda qozǵatılatuǵın entomoz keselliklerdiń payda bolıwı, tarqalıw sharayatları, kesellikti diagnozı, emlew hám aldın alıw ilajların úyretetuǵın pá esaplanadı.
Shirkeylerdiń morfologiyası - shirkeyler İnsekta klassına kiriwshi jániwarlar denesi úsh bólek - bas, kókirek hám qarın bólimlerine bólingen. Denesiniń sırtqı skeleti xitin menen qaplanǵan. Úsh buwınlı bóliminde úsh jup buwın ayaqları hám 2 jup qanatları bar. Ayırım túrdegilerdiń qanatları bolmaydı. Bas bóliminde bir jup júnli (antenası) boladı. Shirkeyler kókirek hám qarın bólimleriniń eki qaptalına ashılatuǵın dem alıw organları - gegirdekleri jaylasqan. Sińdiriw organları awız, tamaq, qızıl óńesh, orta hám arqa ishekten ibarat bolıp anus penen tamamlanadı. Awzında bir jup silekey bezleriniń jolı tutasadı. Orta ishekke ajıratıw organlar funkciyasın orınlawshı mal`pigiy nayları ashıladı.
Qan aylanıw sisteması ashıq júrek hám aortadan ibarat. Hár túrli reńde boladı. Ayırım waqıtta qızıl bolıp denesin toltırıp turadı. Jınısıy organları qarın boslıǵında jaylasqan. Erkeklerdiń eki dana tuxım dáninen bir ulıwma tuxım túsiwshi kanal payda bolıp kopulyativ organ bolıp tamamlaydı. Urǵashılardıń eki tuxım dáni bar, olardan tuxım jolları baslanıp qınǵa ashıladı. Shirkeyler tolıq hám shala metamarfoz penen rawajlanıp – tolıq metamorfozda tuxım, lichinka, ǵumbak hám imago dáwirlerin óteydi. Shala metamorfozda - ǵumbak yamasa lichinka dáwirin ótpeydi.
Shirkeyler sistematikası - shirkeyler eki qanatlılar (Dipter), biytler (Anoplyura), parxwrlar (Mallafaga) hám burgalar (Anonipter) toparına birlesken. Eki qanatlılar kelte júnliler - Braxicera (bwka, swna hám shıbınlar), uzın saqalılar - Nematocera (kulicid súyir shıbınlar) hám kukleorodlar Pupipara (qoy hám ot qan sorıǵıshları) kenje toparlarına bólinedi.
Mallardaǵı gipodermatoz kesellikleri (teri bwka kesellikleri), shimol buǵalarında edemagenoz (teri bwka keselligi) atlarda - gastrofillyoz (qarın ishek bwka kesellikleri), qoylarda estroz - (murın bushlıq bwka) keselliklerin hám keselliklerdi tarqatıwshı shirkeylerge qarsı gúres ilajlardı úyreniw áhmiyetli wazıypa esaplanadı.