15- lekciya. Veterinariya araxno-entomologiyasi

Qaramal gipodermatozı (Teri bwka keselligi) - Teri bwkasi Gipoderma bovis hám lineata hám basqalar qaramallarda juqpalı keshetuǵın gipodermatoz keselligin qozǵaydı. Kesellik úlken ekonomikalıq zıyan keltiredi. Ónimdarlıǵı páseyedi, teriniń sıpatı buzıladı.
Rawajlanıwı. Bul kesellikti qaramallardıń terisi astında parazitlik qılatuǵın teri bwkasining lichnikaları qozǵaydı. Teri bwkasi aprel`, may aylarında payda bolıp, tuxımlanǵan urǵashı bwka tuxım qoya baslaydı. Urǵashı bwkalar qaramallardıń arqa ayaqları hám qarın júnlerine tuxım qoyadı. Hár bir urǵashı bwka 500 den artıq tuxım qoyadı. Aradan 2-4 kún ótkennen keyin, tuxımnan mayda lichinkalar shıǵıp, terini tesip, onıń astına ótedi. Keyin teri astı biriktiriwshi toqımaları arqalı haywannıń moyın tárep sıljıydı hám qızıl óńesh diywalına ótip, ol jerde 5 ay jasaydı, keyin maldıń arqa tárepine qarap jol aladı.
Bwka lichinkaları maldıń jelkesine dekabr`, yanvar` - fevral` aylarında jetip keledi. Bul jerde lichinkalar gúj bolıp (isik payda etip) jasaydı, dem alıw ushın denesiniń aldındaǵı ótkir ilmekleri, dene túkleri fermentler menen haywan terisin tesedi. Lichinka arqa tárepke jaylasqan gegirdegi menen dem alıp, jelkedegi isikte shama menen bir ay jasaydı, keyin isikdegi tesikten shıǵıp jerea túsedi. Lichinkalar ádette haywan terisinen fevral` ayınıń aqırlarında jerge túse baslaydı. Jerde gumbakga aylanıp 20-25 kúnnen keyin bul gumbaklardan qanatlı bwkalar shıǵadı. Olardıń awzı bolmaǵanı ushın sırttan azıqlanbaydı. Usı sebepli olardıńómiri qısqa bolıp, ol bir neshe kún ǵana jasaydı. Usı dáwir ishinde mal terisine tuxım qoyadı.
Klinikalıq belgileri. Qısta, erte báhárde qaramallardıń bel hám jelke teri astında mayda - mayda qattı túyinsheler payda boladı hám áste aqırın úlkeyedi. Keyin onıńorayında tesikshe payda bolıp, onnan seroz yamasa irińligi eksudat ajıalıp turadı. İriń kóringennen keyin qabıqlar payda boladı. Hawa ısıǵanda, qanatlı bwkalar ushqanda, qaramal qashıp hár túrli jaraqatlar alıwı múmkin.
Diagnozı. Qısta hám erte báhárde qaramallardıń arqa beli hám jelkesin paypaslab kórgende tochka yamasa yongok úlkenliginde irińli hám irińsiz túyinsheler barlıǵı anıqlanadı. Jaz waqıtlarında júdá kóp ashıq-sarı bwka tuxımları boladı.
Emlew. Ózbekstan sharayatında haywannıń bel, jelke terisi astına noyabr` ayınan aprel` ayına shekem bwka lichinkaları kelip turadı. Usı lichinkalar túyinlerden kúl menen sıǵıp shıǵarıladı yamasa dári jiberip óltiriledi. Hár 10 kúnde bir mártebe emlenip turıladı.
Aldın alıw ilajları. Haywanlar terisine jazda, gúzde insekticid eritpelerdi sebiw. Qaramallardı hár 20-25 kúnde 1 % xlorofos, neacidol hám basqa dáriler menen shomıldırıw zárúr.