15 – Мавзу метод ва методология: асосий тушунчалар

Диалектика қонунлари
Хусусиятлари
Воқеликнинг барча 
соҳаларини қамраб 
олади;
Ҳаракат ва 
ривожланишнинг туб 
асосларини очиб 
беради – уларнинг 
манбалари, эскидан 
янгига ўтиш 
механизми, эскини 
янги билан алоқалари.
Ягоналик ва қарама-
қаршиликлар кураши
Миқдорнинг сифатга 
ўтиши
Инкор этиш
Диалектика
Диалектика ва ривожланишнинг умумий тушунчалари

---

12
Диалектиканинг асосий тамойиллари
Диалектиканинг асосий тамойил ва категориялари
Алоқа турлари
ташқи ва ички (энг кўп 
тарқалган алоқа 
турлари)
бевосита ва билвосита
генетик ва 
функционал
макон ва вақт хусусияти
тасодифий ва қонуний
Тизимлилик, маъноси оламда кўплаб алоқалар тартибсиз эмас, балки тартиблиир. Бу алоқалар иерархик 
тартибда жойлашувчи ягона тизимни хосил қилади. Шунга мувофиқ олам ички ўз мақсадига эгадир.
Сабабийлик – бири иккинчисини келтириб чиқарувчи алоқаларнинг мавжудлиги. Оламдаги жисмлар, 
ходисалар, жараѐнлар нима биландир шартланган, яъни ички ѐки ташқи сабабга эга. Ўз навбатида сабабни 
натижа келтириб чиқаради, шунинг учун сабаб-натижа деб номланади.
Тарихийлик, маъноси оламнинг иккита омили: тарихни, оламни, унинг вақтда мавжуд бўлишини йўқ 
қилиб бўлмаслиги.
Диалектика категорияси – умумий тушунча, фалсафанинг диалектик муаммоларни моҳиятини ечишга 
ундайди.
•Ягона, алоҳида, умумий;
•Таҳминий ва ҳақиқий;
•Зарурат ва тасодиф.
•Ҳодиса ва моҳият;
•Шакл ва мазмун;
•Сабаб ва оқибат;

---

13
Формал мантиқ - тафаккур жараѐни 
итоат этадиган қоидалар мажмуи.
Қонуниятларнинг кашф қилиниши, 
амалдаги сабабларнинг ўзгармас 
асосларини англаш. 
Уларни билиш табиат моҳиятини 
мукаммал ва батафсил билишни 
билдиради.
МЕТАФИЗИКА
Тадқиқотнинг метафизик усули – ўз-
ўзидан тараққиѐтни инкор қилади ва 
тараққиѐтни сон ўзгаришлари 
сифатида тушунишга асосланади.
Табиат ҳақида шартли 
ривожланмайдиган ва абадий
ҳаракатда эканлиги ҳақидаги 
тасаввурлар.