15-ma’ruza. Linux operatsion tizimi. Linux distributivlari Reja: Linux operatsion tizimi haqida Linux va Windows ot lari qiyosiy tahlili

2. Linux va Windows OT lari qiyosiy tahlili 
Microsoft Windows va GNU / Linuxni solishtirish kompyuter 
foydalanuvchilari orasida mashhur muhokama mavzularidan biridir. Windows eng 
keng tarqalgan tizimdir. GNU / Linux eng mashhur bepul dasturiy ta'minot 
operatsion tizimidir. 
Windows foydalanuvchilar ishchi komyuterlari va shaxsiy tizimlarida 
muvaffaqiyatli foydalanishdan etakchilikni qo‘lga kiritishga muvaffaq bo‘lgan 
bo‘lsa, GNU/Linux web-serverlar, hisoblash klasterlari va superkompyuterlarda 
(50-80%) mashhur bo‘ldi.
Zaif va kuchli tomonlar. An'anaga ko‘ra, GNU/Linuxning zaif tomoni 
shundaki, uni o‘rnatish qiyin va Windowsniki esa uning barqaror emasligidadir, 
lekin ikkala tizim ham faol takomillashtirilmoqda. Foydalanuvchi erkinliklarini 
hurmat qilish GNU/Linuxning kuchli tomoni hisoblanadi: har qanday tizimda ishga 
tushira olish, manba kodini tekshirish va o‘zgartirish, asl yoki o‘zgartirilgan 
versiyalarni qayta tarqatish qobiliyati. Ushbu operatsion tizimning jamoaviy tarzda 
ishlab chiqilishi, uni xalqaro ISO va IEEE standartlarini qo‘llab-quvvatlagan holda 
juda ochiq va moslashtirilgan qilib yaratdi, Windowsning kuchli tomonlari esa 
o‘rtacha foydalanuvchining ehtiyojlariga javob berishi va ustun mavqei tufayli 
o‘zining IT standartlarini o‘rnatishidadir.

---

Ikki tizimning xususiyatlari. Har ikkala tizim ham turli xil konfiguratsiyalarda 
taqdim etiladi. Ayniqsa, GNU/Linux, u uchun juda ko‘p variantlar mavjud, ularning 
ba'zilari tor doiradagi vazifalar uchun mo‘ljallangan. Texnik qo‘llab-quvvatlashning 
narxi va kengligi xar xil sotuvchilarda turlicha bo‘lib, versiyaga va distributivga 
qarab farq qiladi.
Egalik qiymati bo‘yicha. 2004 yilda Microsoft Windows NTning 
GNU/Linuxga nisbatan afzalliklarini ta'kidlash uchun «Get the Facts»(Faktlarni 
oling) deb nomlangan marketing kampaniyasini boshladi. Unda aytilishicha, 
Windows uchun egalik qilishning umumiy qiymati ochiq kodli mahsulotlarga 
qaraganda pastroq, chunki Windows boshqaruvining qulayligi tizimni saqlash va 
qo‘llab quvatlash yukini kamaytirishi va qimmat professional yordamni tejash 
imkonini beradi. Buyuk Britaniya hukumati reklama agentligi 2004 yilda 
Microsoftni "Linux narxi Windows Server 2003 ga nisbatan 10 baravar qimmat" 
degan ibora to‘g‘ri emasligi haqida ogohlantirgan, chunki tadqiqotda Linux uchun 
tanlangan server uskunasi juda qimmat edi. 
Ishchi kompyuterlarida mashhurligi bo‘yicha. Net Applications internet-
statistik web-sayti tadqiqotiga ko‘ra 2007 yil dekabr holatiga ko‘ra, Windowsning 
ulushi 91,8%, Linuxniki esa 0,63% tashkil etdi. Foydalanuvchilar sonini aniq 
hisoblash qiyin, chunki GNU/Linuxning deyarli barcha nusxalari ro‘yxatdan o‘tishni 
talab qilmaydi, Windows NTning esa ko‘plab pirat nusxalarda mavjud. 
Kompyuterlarni sotishda tizimlarning o‘rnatilishi bo‘yicha ulushi. Windows 
tizimi deyarli barcha sotilgan ishchi kompyuterlarda oldindan o‘rnatilgan bo‘ladi. 
Linux oz sonli sotilgan tizimlarda oldindan oʻrnatilgan boʻladi. Windows faqat 
tizimli oynali menejerdir. Grafik qobiq ishlash uchun zarur, uning ishlamay qolishi 
dasturlarning ishlashini buzilishiga olib keladi. Linuxda ko‘plab oyna 
boshqaruvchilari mavjud: GNOME, KDE, Enlightenment, Xfce, Openbox, Fluxbox 
va boshqalar. Tashqi ko‘rinish Beryl, Compiz yoki Compiz Fusion komponentlari 
bilan yaxshilanishi mumkin. Grafik qobiq operatsion tizimning ishlashi uchun 
muhim emas, u matn rejimiga o‘tib ishlashi xam mumkin. Turli xil oyna 
boshqaruvchilari kompyuterni boshqarishning turli usullarini taklif qiladi, ba'zida bu 
ularning biridan ikkinchisiga o‘tishga to‘sqinlik qiladi. 
Tizim konsoli/Buyruqlar qatori. Linuxda buyruqlar interfeysi tizim tarkibiga 
biriktirilgan. Dasturlarni boshqarish uchun skriptlarni yaratishin mumkin. Tizim va 
amaliy dasturlar bilan chambarchas bog‘langan maxsus funktsiyalarni bajarish 
uchun ko‘plab yordamchi dasturlar mavjud. Qayta tiklash yoki konfiguratsiya 
funktsiyalari buyruq satridan bajarilishi mumkin. 
O‘rnatish bo‘yicha: Windowsning oldingi versiyasini o‘rnatish komyuterda 
o‘rnatilgan uskunaga qarab oddiy yoki qiyin bo‘lishi mumkin. Linuxda tizimni 
o‘rnatish qulayligi distributivlar orasida katta farq qiladi. Qulay va grafik 

---

ko‘rinishdagi o‘rnatish (SuSE, Mandriva, Ubuntu, Fedora va boshqalar) va menyu 
orqali usullari bilan variantlar (Debian, Vector Linux, ArchLinux, Slackware) 
mavjud, ammo ba'zi distributivlar manbalardan nusxa ko‘chirish va kompilyatsiya 
qilishni talab qiladi (Gentoo) .
O‘rnatish uchun sarflangan vaqt. Windowsda bu qurilmaga o‘rnatilga 
uskunaga bog‘liq. Masalan,Windows Vista uchun 10 dan 30 daqiqagacha. Linuxda 
distributivga qarab 6 daqiqadan bir soatgacha yoki undan xam ko‘proq. Ubuntu kabi 
keng tarqalgan distributivlar uchun o‘rtacha 6-30 daqiqa. Manbadan tizimning to‘liq 
kompilyatsiyasi bir necha soat ichida amalga oshirilishi mumkin. 
Qurilma drayverlarining mavjudligi. Windowsda ishlatiladigan faqat ba'zi 
qurilmalar uchun drayverlar alohida o‘rnatiladi. Ko‘pgina drayverlar tizim 
o‘rnatuvchisi tomonidan yoki saytdan yangilanishlardan so‘ng o‘rnatiladi. 
Drayvlarni o‘rnatish jarayoni avtomatlashtirilgan. Linuxda ko‘pgina drayverlar 
Internetda bepul mavjud. Ba'zi qurilmalar uchun (grafik kartalar, simsiz aloqa 
kartalari va boshqalar) bepul drayverlar mavjud emas, ulardan foydalanish uchun 
litsenziya shartnomasini qabul qilish kerak. Ayrim qurilmalar uchun Windows 
drayverlaridan foydalanish mumkin. Ba'zi hollarda Linux uchun drayverlar umuman 
yo‘q. 
Dasturiy ta'minot bilan ta’minlanishi.Windowsda standart holda multimedia 
va internet uchun bir nechta dasturlar (Internet Explorer brauzeri, Media Player, 
Notepad muharrirlari, WordPad, Paint grafik muharriri) hamda apparat ishlab 
chiqaruvchilarining dasturlari kiritilishi mumkin. Windows Vista versiyasiga qarab 
Interet Explorer 7 brauzeri, Windows Mail pochta dasturi, Windows Media Center 
multimedia dasturi va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Linuxning barcha asosiy 
distributivlarda turli xil vazifalar uchun ko‘plab dasturlar mavjud: multimedia, 
grafikalar, Internet, ofis ishlari, o‘yinlar, shuningdek, tizim yordam dasturlari va 
qo‘shimcha vizual qobiqlar bo‘ladi. 
Qo‘shimcha ravishda o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan dasturlar. Windows uchun 
tijorat va bepul dasturiy ta'minotlarning katta tanlovi mavjud.Odatda, ular barcha 
kerakli kutubxonalar bilan birga keladi va har biri alohida oddiy amallar ketma-
ketligi yordamida o‘rnatiladi. Linux uchun bepul dasturiy ta'minotning katta tanlovi 
mavjud bo‘lsa, tijorat dasturlarining tanlovi kichikroqdir. Linux uchun ba'zi Win32 
dasturlarining versiyalari yaratilgan. Rasmiy distributivlarga kiritilgan dasturlar juda 
oddiy amallar ketma-ketligi yordamida o‘rnatiladi va ular to‘plamlar sifatida xam 
o‘rnatilishi mumkin, kerakli kutubxonalar avtomatik ravishda o‘rnatiladi. 
Dasturlarni o‘rnatish va tarqatish oson bo‘lishi uchun maxsus qadoqlash formati 
qo‘llaniladi. 
Diskini tayyorlash. Windowsda o‘zining "mahalliy" NTFS formatidagi 
disklar osongina kengaytirilishi mumkin(Vista uchun xattoki qisqartirilishi ham 

---

mumkin). Shu bilan birga, ushbu vazifa uchun grafik dastur buyruq qatori dasturiga 
qaraganda kamroq funksionallikka ega. Linuxda diskni qismlarga bo‘lishda, uning 
formatiga qarab, ma'lumotlar saqlanishi yoki saqlanmasligi mumkin. Bir nechta 
operatsion tizimlarni o‘rnatish mumkin. 
Yuklash dasturi. Windowsda foydalanuvchi tanloviga qarab operatsion 
tizimlarni (NTLDR) yuklashi mumkin. Linuxda o‘rnatilgan menejerlar yordamida 
foydalanuvchi tanlagan operatsion tizimlarni yuklashi mumkin. Agar Windows va 
Linuxni bitta kompyuterga o‘rnatish rejalashtirilgan bo‘lsa, avval Windows, keyin 
esa Linuxni o‘rnatilishi kerak. 
Turli xil versiyalari o‘rtasidagi bir xillik. Windowsda turli versiyalar o‘rtasida 
yuqori darajadagi interfeys o‘xshashligi saqlanib qoladi. Linuxda distributiv turi, 
uning versiyasiga bog‘liq holda, unga o‘rnatilgan grafik qobig‘iga va dasturlariga 
qarab, interfeysning ishlashi xar xil bo‘lishi mumkin. Biroq, ko‘plab sozlashlar 
mavjud va foydalanuvchi ularni versiyadan versiyaga o‘tkazishi mumkin. 
Dasturlar orasidagi bir xillik. Windowsda Microsoft tomonidan chiqarilgan 
barcha dasturlar bir xil interfeys dizayni tamoyillariga amal qiladi. Biroq, yangi 
dasturlarni tizimning eski versiyalariga ko‘chirish bir xillik tamoyillarini buzishi 
mumkin. Linuxda KDE va GNOME tamoyillariga amal qiladigan dasturlar bir xil 
tamoyillarni meros qilib oladi. Biroq, ko‘plab mustaqil dasturlar ularga mos 
kelmasligi mumkin. Interfeysni yagona tamoyillar asosida quruvchi grafik 
kutubxonalarni yaratishga urinishlar olib borilmoqda. 
Sozlash. Windowsda manba kodini xarid qilish qiyin va boshqa ishlab 
chiqaruvchilar dasturlari tizim sozlamalarini o‘zgartirishi mumkin. Linuxda butun 
tizim kodi o‘zgartirish uchun ochiq. Linux uchun aksariyat boshqa dastur ishlab 
chiqaruvchilar dasturlari manba kodini ham taqdim etadi.