15 seminar xfx Rahimova D

7-talaba 

tabiiy yorug’lik 

spеktriga yaqin 

6-talaba 

lyuministsеnt 

lampalar tarkibi 

5-talaba  

vazifasiga ko’ra 

sun'iy yoritish 

1-talaba 

Yoritgich turlari 

2-talaba 

Yoritish turlari 

4-talaba  

Yoritilganlik o’lchov birligi 

3-talaba 

Yorug’likning 

ko’rinmaydigan 

spеktri 

8-talaba: 

1 - l y u m i n е s t s е n t ,  e l е k t r 

cho’g’lanish lampalari  

2-tabiiy va sun'iy 

3-ultrabinafsha va infraqizil 

4-lyuks 

5-  ishchi,  avariyaviy  va 

maxsus  

   (navbatchi va evakuatsiya) 

6- inеrt gazlar, mеtall parlari 

O’qituvchi: 

   Yoritish 

qurilma- 

---

Moddiy burchak (ω). O‘lchov birligi sr qabul qilingan. Bir steradian (sr)-uchi sfera markazida 

bo‘lgan, sfera yuzasida tomonlari sfera radiusiga teng kvadrat yuza kesuvchi moddiy burchak.  

YOrug‘lik  oqimi  (F).  Bir  lyumen  (lm)  bu  yorug‘lik  kuchi  1  kandela  bo‘lgan  nuqtaviy 

manbadan 1 sr moddiy burchak ostida ajralgan yorug‘lik oqimi.  

F=I ω , 

bu erda, F-yorug‘lik oqimi, lm; 

I-yorug‘lik kuchi, kd; 

ω -moddiy burchak, sr; 

YOritilganlik (E). 1 lm nur oqimi bir hilda tarqalib, 1 m

2

 yuzasiga tushsa, bu yoritilganlik 

bo‘ladi.  Xonaning  tabiiy  yoritilishidagi  asosiy  ko‘rsatkichi  yoritilganlik  "E"  bo‘lib,  o‘lchash 

birligi lyuks (lk) qabul qilingan. 

E=F/S, 

bu erda: 

E-yoritilganlik, lk; 

F-yorug‘lik oqimi, lm; 

S-maydon yuzasi, m

2

; 

Ravshanlik (V) o‘lchov birligi kd/m

2

 deb qabul qilingan. U shunday bir tekislikni yoritgan 

yassi sirtning yorqinligi, bunda uning har bir kvadrat metridan unga perependikulyar yo‘nalishda 

1 kd ga teng yorug‘lik kuchi olinadi. 

V=I/S ,     

bu erda : 

 V-ravshanlik, kd/m

2

;  

 I-yorug‘lik kuchi, kd ; 

 S-maydon yuzasi, m

2

; 

YOrituvchanlik (R) birligi lm/m

2 

ga teng. YOrituvchanlik maydon yuzi m

2

, tushirilayotgan 

yorug‘lik oqimi lm nisbatiga teng. 

R=F/S , 

bu erda : 

 R-yorituvchanlik, lm/m

2

; 

 F-yorug‘lik oqimi, lm;  

 S-maydon yuzasi, m

2

; 

Qaytish  koeffitsienti  (ρ)  yuzadan  qaytayotgan  yorug‘lik  oqimining,  yuzaga  tushayotgan 

yorug‘lik oqimining nisbatiga teng. Ularni o‘lchov birliklarida yoki foizlarda ifodalaniladi. 

ρ=F

qayt

 /F

tush

· 100% , 

bu erda: 

ρ-qaytish koeffitsienti, %; 

F

qayt

-yorug‘lik oqimining yuzadan qaytishi, lm; 

F

tush

-yorug‘lik oqimining yuzadan tarqalishi, lm; 

    Tabiiy  yoritilganlik-xonaning  tashqi  to‘suvchi  qurilmalaridan  shaffof  to‘siqlar  orqali  (to‘g‘ri 

yoki akslanish) tushgan quyosh yorug‘ligi bilan yoritilishi. 

Tabiiy  yoritilganlik  koeffitsienti  (TEK)  e  bu  xona  ichidagi  berilgan  yuzaning  biror 

nuqtasida  (to‘g‘ri  yoki  akslanish)  quyosh  yorug‘ligi  hosil  qilgan  tabiiy  yoritilganlikni 

osmon yorug‘ligining shu vaqtda tashqaridagi gorizontal tushayotgan yorug‘lik nisbatiga 

teng. 

e=E

ichk

/E

tash 

· 100% 

bu erda : 

  e- tabiiy yoritilganlik koeffitsienti, % 

  E

ichk

-xona ichidagi yoritilganlik, lk; 

---

  E

tash

-bino tashqarisidagi yoritilganlik, lk; 

Kuzatish ob’ekti bilan fonning farqliligi (K)- kontrast deb ularning yorqinliklari orasidagi 

farqiga aytiladi. 

K=V

o

-V

f

/ V

f , 

,

 

bu уerda: 

V

0

-ob’ekt ravshanlik, kd/m

2

 

V

f

-fon ravshanlik, kd/m

2 

Farqlikning optimal kattaligi 0,6-0,9 oliniladi. 

O‘rganilayotgan  yuzaning  ob’ektga  tegib  turuvchi  qismi  bilan  farq  qilib  fon  deb  ataladi. 

Nur  qaytish  koeffitsienti  0,4  dan  ortiq  bo‘lsa  yorug‘  fon  deyiladi,  0,2  dan  0,4  gacha  bo‘lsa 

o‘rtacha fon va 0,2 dan kichik bo‘lsa qora fon deyiladi. 

Bino ichidagi xonalarda bir tekis yorug‘lik hosil qilish uchun, shift va devorning qaytish 

koeffitsienti 0,8 atrofida, pol va jihozlarniki esa 0,3 ga teng bo‘lishi kerak. 

Tabiiy  yorug‘lik  etishmaganda  kombinatsiyalashtirilgan  yoritish  usulidan  foydalanadi, 

ya’ni sun’iy yorug‘likdan foydalanadi.Tabiiy yoritish odamlar doimiy bo‘ladigan xonalar uchun 

mo‘ljallanadi.  Tabiiy  yorug‘lik  inson  ko‘rish  organlari  va  boshqa  fiziologik  jarayonlarning 

borishi uchun zarur bo‘lgan ultrabinafsha nurlarga boy va bu yorug‘lik bilan yoritilgan xonalarda 

ishlash ko‘z uchun juda foydali. Tabiiy yorug‘lik yoritilish zonasi bo‘ylab bir tekis tarqaladi. 

Sanoat  korxonalarini  tabiiy  yorug‘lik  bilan  yoritish  yon  tomondan  maxsus  qoldirilgan 

oynalar orqali, juda katta sanoat korxonalarining yuqori tomonida maxsus qoldirilgan oynalari - 

framugalar va bu ikki holatni kombinatsiya qilgan holda amalga oshiriladi. 

Sun’iy  yorug‘lik  o‘z  navbatida  quyidagilarga:  ishchi,  avariya  yoritilishi,  navbatchi  va 

evakuatsiya  yoritilishlariga  bo‘linadi.  Ishchi  yoritilganlik  ham  o‘z  navbatida  umumiy  (shiftda 

joylashtirilgan  yoritigichlar),  maxsus  (ish  joyini  o‘zinigina  yorituvchi  yoritgich)  va 

kombinatsiyalashganlarga  (umumiy  va  maxsus)  bo‘linadi.  Faqat  ishchi  va  avariya  yoritilish 

sanitariya me’yorlari bilan me’yorlanadi. 

Yoritish  qurilmalari.  Hozirgi  zamon  yoritish  qurilmalari  ishlabchiqarish  xonalarini 

yoritishga  mo‘ljallangan  bo‘lib,  yoritish  manbalariga  cho‘g‘lanma  lampalar,  galogenli  va  gaz 

razryadli lampalar kiradi. 

Volfram  tolalari  yuqori  haroratgacha  qiziganda  cho‘g‘lanma  lampalar  yorug‘lik  bera 

boshlaydi, galogenli lampalarda esa volfram tolalari bilan bir qatorda trubkaning ichida galogenli 

bug‘ (yod) bo‘lib, u haroratni oshirib tolalarni qizdirishga hizmat qiladi. Lampaning kuchi 20-22 

lm/Vm ga teng. CHo‘g‘lanuvchi lampalar hozirgi vaqtda eng ko‘p tarqalgan nur tarqatish manbai 

hisoblanadi. Buning asosiy sababi, ularning sodda tuzilganligi, ekspluatatsiya vaqtida qulayligi, 

yonish  davrining  tezligi  va  ularni  ishlatish  uchun  qo‘shimcha  qurilmaning  kerak  emasligidir. 

Kamchiliklari  lampadan  tarqalayotgan  nurlar  tarkibida  qizg‘ish  va  sarg‘ish  nurlarning  bo‘lishi, 

ularning quyosh nurlariga nisbatan spektrlarining tarkibi boshqacha bo‘lganligi sababli ranglarni 

buzib  ko‘rsatadi  va  ba’zi  bir  ishlarni  bunday  nurlar  ostida  bajarib  bo‘lmaydi.Sanoat