15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

Бирақ, буннан кейин бул критериялар бойынша анықланғанда илимий-әмелий келиспеўшиликлер пайда болады: ҳақыйқаттан да мәжбүрий ярым жумыс пенен бәнт болғанларды жумыссыз деў мүмкинбе деген сораўға ямаса адамларды жумыссызлар топарына киритиў ушын «жумыссыз» ҳәм «жумыс излеў» жағдайының даўамлылығы қанша болыўы керек деген сораўларға жуўап берер екенбиз, қағыйдаға қарай ҳәр бир мәмлекетте жумыссызлық статусының өзгеше қәсийети ҳәм анықлаў усылының барлығын айтыўымыз керек.

5.4-сүўрет. Халық аралық мийнет шөлкеминиң стандарт моделиндеги жумыссызлық жағдайының критериялары

Өзбекстанда ҳақыйқый жумыссызлық дәрежесин анықлаў ушын жумыс пенен бәнт ямаса жумыссыз иске түсиўиндеги айырмашылықлар себепли ғана оны анықлаў ҳәм түсиниў оншалық қыйын емес. Нормал мағлыўматлар базасының жоқлығы, жумыс пенен бәнтлик хызметиниң жетерлише тезлик пенен ислемеслиги, оның үстине халықтың көпшилик бөлиминиң бул хызметлерге жетерли дәрежеде исенбеслиги жумыссызлықты анықлаўда бир қатар қыйыншылықларды келтирип шығармақта. Мәселен, жумыссыз статусын алыў ушын адам жумыс пенен бәнтлик хызметинде дизимге алыныўы керек. Барлық ҳақыйқый жумыссызлар жумыс пенен бәнтлик хызметине барады деп айтыўдан узақпыз, халықтың көпшилик бөлими, әсиресе, аўыллық жерлерде, бундай хызметтиң барлығын, бар болғанда да бул хызмет көрсетиў мекемеси оларға жәрдем бериўди ойына да келтирмейди. Соның менен бирге бул машқалалар мәселениң барлығы емес.

Жумыс пенен бәнтлик хызметине мүрәжет етип ҳәм дизимнен өтиўден баслап, жумыссыз статусын алғанға шекем, жумыссыз адам және бир қатар талапларға ҳәм қойылатуғын шәртлерге муўапық келиўи барысында бир қанша тексериўлерден өтиўи керек: жумыссыз адам жумыс пенен бәнтлик хызметине мүрәжет етиўден алдын төрт ҳәпте даўамында жумыс излеў менен бәнт болыўы керек, өткен жылдың, яғный он еки айдың кеминде үш айы жумыс пенен бәнт болған болыўы керек, өз ықтыярына қарай босамаған болыўы керек, басқа дәрамат дереклери болмаўы керек. Бул бир қанша қатаң шәртлер болып, және төмендегилер менен толтырды, жумыссыз деп тән алынған пуқаралар жумыс пенен бәнтлик хызметиниң жумысқа жайластырыў усынысынан бас тартпаў керек, кери жағдайда жумыссызлық бойынша арзымас напақа жумыссызлық «стажына» қарай кемейтип барылады.
Тек ғана төмендеги факторлар жумыссызлар массасын жумыс пенен бәнтлик хызметине мүрәжет етиўге мәжбүр етеди: