15-тема. Халықты социаллық ҚОРҒАЎ системасы

15-тема. ХАЛЫҚТЫ СОЦИАЛЛЫҚ ҚОРҒАЎ СИСТЕМАСЫ


15.1. Халықты социаллық қорғаўдың әҳмийети ҳәм принциплери
Социаллық қорғаў раўажланған барлық мәмлекетлердиң социаллық-экономикалық турмысындағы зәрүрли элементи есапланады. “Социаллық қорғаў” атамасы биринши мәрте 1935 жылда АҚШтың “Социаллық қәўипсизлик бойынша Нызам” деп аталған ҳуқықый ҳүжжетинде қолланылған. Бул нызамға муўапық, мәмлекеттиң ҳәр бир пуқарасының жумыссызлық ямаса дәраматты жоғалтыў, сондай-ақ, оның кескин кемейип кетиўи (кеселлик себепли, перзент туўылыўы нәтийжесинде, өндирислик жарақаты ақыбетинде, нәгиранлық себепли) себепли экономикалық ҳәм социаллық байлықлардан айырылыўдан қорғаўшы илажлар системасы социаллық қорғаў деп жүритилген. Буннан кейин бул атама 1938 жылы Жаңа Зеландияның нызамлы актинде қолланылған ҳәм түрли мәмлекет халық қатламларының бул тараўындағы машқала ҳәм үмитлери мазмунын әпиўайы ҳәм түсиникли сәўлелендирип, тезде ХMШда өз орнын тапты.
“Халықты социаллық қорғаў” түсинигиниң экономикалық мазмунын анықлаўда Халық аралық Мийнет Шөлкеми (ХMШ) ҳәм Халық аралық Мийнет Бюросы (ХMB) қәнигелериниң айрықша көз-қарасы бар екенлигин айтыў керек. Өз тәжирийбесинде олар социаллық қорғаў мәселесин шешиўде еки тийкарғы жолдан барады. “Кең мәнистеги, яғный инсан турмысы ҳәм ҳәрекетиниң дерлик барлық тараўларын қамрап алыўшы (социаллық қорғаў предмети), ҳәм тар мәнисиндеги, яғный социаллық қамсызландырыў ҳәм социаллық жәрдемди (социаллық қорғаў механизми сыпатындағы) көзде тутыўшы ХMШ тәрепинен тийкарлап берилген өзгешеликлерди есапқа алатуғын болсақ, социаллық қорғаў дүзилисин анықлаўда бул бир қанша кең көлем талап етеди”. ХMШ қәнигелери тар шеңбердеги социаллық қорғаў қатарына социаллық қамсызландырыў ҳәм социаллық жәрдем илажларын киритеди. Ҳәзирги ўақытта социаллық қорғаўдың бул еки түри ортасында анық айырмашылық гүзетилмейди.
Әмелдеги нызамшылықта “социаллық қорғаў” түсиниги салыстырмалы тар мәнисте ислетилип, ол турмыс дәрежеси тараўында инсанның ҳуқық ҳәм кепилликлерин тәмийинлеўге бағдарланған сиясатты аңлатады.
Соның менен бирге, халық аралық әмелиятқа мүрәжет ететуғын, халықты социаллық қорғаў концепциясы мийнет стажы, қамсызландырыў взнослары муғдарына қарамай, қурамалы турмыс жағдайына түсип қалған ҳәр қандай пуқараға мәмлекет тәрепинен (ямаса оның қадағалаўы астында) тәмийинленетуғын минимал кепиллердиң нызамшылық жолы менен беккемлеп қойылған болады. Демек, халықтың социаллық қорғаўы – бул мәмлекет тәрепинен мүнәсип турмысты, яғный жәмийет раўажының заманагөй басқышындағы стандартларға сәйкес материаллық тәмийнатты ҳәм инсанның еркин раўажланыўын тәмийинлеў мақсетинде мәмлекет тәрепинен кепилленетуғын ҳәм әмелге асырылатуғын ҳуқықый, социаллық-экономикалық ҳәм шөлкемлестириўшилик характердеги илажлар комплекси.
Халықты социаллық қорғаў халықтың мүтәжликке ийе қатламларына пенсия, напақа, жеңилликлер, хызметлер ҳәм турақлы емес түрде берилетуғын материаллық жәрдем арқалы бериледи.
Халықтың социаллық қорғаў объектлерине төмендеги топарлар киреди:

•