16- mavzu yalpi ichki mahsulot statistikasi

Pirovad iste’mol xarajatlari yig’indisi usuli.
Bu usulda YAIM ning qiymati yakuniy iste’molni tashkil etuvchi elementlarning summasi sifatida aniqlanadi:
YAIMpir.= YAI + YAJ + e – I + Sx.
Bu yerda:
YAI – uy xo’jaliklari, davlat muassasalari va ijtimoiy tashkilotlar-ning pirovard iste’moli;
YAJ – yalpi jamg’arma;
e – mahsulot va xizmatlar eksporti;
I – mahsulot va xizmatlar importi;
Sx. – statistik xatolik.


YAIMni o’zgarmas baholarda hisoblash
YAIMni joriy bozor baholarida hisoblash iqtisodiyotning tarkibini, iste’mol va jamg’arma o’rtasidagi nisbatni, davlat byudjetiningYAIMga nis-batan taqchilligini va boshqa muhim iqtisodiy ko’rsatkichlarini aniqlash im-konini bersada, ammo iqtisodiyotning haqiqiy holatini ko’rsata olmaydi. CHunki mahsulot va xizmatlarning hajmi o’zgarmagan yoki kamaygan hol-larda ham narxning oshishi hisobiga o’sish sodir bo’lishi mumkin. Vaholan-ki, jamiyatning ehtiyojini faqat moddiy shakldagi mahsulot qondira oladi. YAIM ning haqiqiy dinamikasini hisoblashda baho ta’sirini bartaraf etish, ya’ni YAIMning fizik hajmi indeksini (Jq) hisoblash zarur:

q₀ va q₁ – bazis va joriy davrda ishlab chiqarilgan mahsulotlar miqdori;
R₀ – mahsulot birligining bazis davridagi bahosi:
YAIM fizik hajmining indeksi iqtisodiy o’sish yoki kon’yukturadagi tebranishni tavsiflovchi muhim ko’rsatkichdir.
YAIM ni o’zgarmas baholarda hisoblashning quyidagi usullari mavjud:

1. 
   Baho indeksi yordamida YAIM deflyatorni hisoblash.
   
2. 
   Ikki karrali deflyatorlash.
   
3. 
   YAIM ning fizik hajmi yordamida bazis davridagi ko’rsatkich-larni ekstrapolyatsiya qilish.
   

Bu usullarni qo’llash yordamida YAIM ning real qiymatlari aniq-lanadi.
Nominal YAIM joriy bozor narxlaridagi mahsulot va xizmatlar qiy-mati bo’lib, quyidagicha hisoblanadi:

– nominal YAIM indeksi


– bahoning umumiy indeksi
Bu indekslar o’rtasida quyidagicha bog’lanish mavjud:
Jqp = Jq Jp
Real YAIM –ishlab chiqarish va xizmatlarning haqiqiy moddiy haj-mini belgilaydi.

YA’ni

YAIM deflyatori quyidagi formula yordamida hisoblanadi.

YAIMning deflyatori barcha ishlab chiqarilgan mahsulot va xiz-matlar birligi bahosining joriy davrda bazis davrga nisbatan o’rtacha o’z-garishini ifodalaydi.
Bundan tashqari quyidagi makroiqtisodiy ko’rsatkichlar aniqlanadi:
Sof ichki mahsulot =YAIM –asosiy kapital iste’moli
YAlpi milliy daromad = YAIM+xorijdan olingan birlamchi daro-madlar qoldig’i (+,-).
Sof milliy daromad =YAMD –asosiy kapital iste’moli.
Ixtiyoridagi yalpi milliy daromadi = YAMD + chet davlatdan olin-gan joriy transfertlar.
YAlpi jamg’arma =YAMD-pirovard iste’mol.
Milliy jamg’arma =IYAMD-yakuniy iste’mol.