16-ma’ruza: Birlamchi tibbiy yordam ko‘rsatish asoslari

16.6. Jabrlanganlarni transportirovka qilishda yordam ko‘rsatish. 

Transport  immobilizatsiyasi  deganda,  jarohatlangan  sohani  transportirovka  qilish  vaqtida 

to‗liq  harakatsizlanishni  ta‘minlab  beradigan  vositalar  tushuniladi.  Har  qanday  transport 

immobilizatsiyasi  bog‗lamlari  quyidagi  uch  qismdan  tashkil  topadi:    shinalar;    shina  ostiga 

qo‗yiladigan qistirmalar;  mahkamlovchi bog‗lam. 

Transport  immobilizatsiyasini  qo‗llash  zaruriyati  suyak  va  bo‗g‗imlar,  magistral  qon 

tomirlari va nervlar jarohatlarida, yumshoq to‗qimalarning keng ko‗lamdagi shikastlanishlarida 

(mexanik, kimyoviy, termik), shuningdek yallig‗lanish kasalliklarida tug‗iladi. Travmatik shok, 

ikkilamchi qon ketishi va jarohat infeksiyasining profilaktikasida transport immobilizasiyasining 

ahamiyati  beqiyosdir.  Inson  tanasining  jarohatlangan  qismini  fiksasiyalash  og‗riq  sezgisini 

yo‗qotadi yoki uni sezilarli darajada kamaytiradi. Bu shikastlangan joyda hosil bo‗ladigan og‗riq 

impulslarining markaziy asab tizimiga uzatilishini kamaytiradi.  

Demak,  transport  immobilizatsiyasini  talablarga  javob  beradigan  darajada  bilimdonlik 

bilan  qo‗llash  og‗riqni  qoldiradi  yoki  uni  sezilarli  pasaytiradi,  ayni  paytda  jarohatdan  kelib 

chiqadigan shok xavfini  kamaytiradi.  Suyaklar singanda qo‗yiladigan transport shinalari suyak 

siniqlarining harakatini to‗xtatadi va bu bilan qon tomirlarining suyakning o‗tkir qirralari bilan 

jarohatlanishini  va  ikkilamchi  qon  oqishining  oldini  oladi.  Tananing  jarohatlangan  qismiga 

transport  immobilizatsiyasi  qo‗yilishi  muskullar  qisqarishiga  yo‗l  qo‗ymaydi,  limfa  oqimini 

keskin  kamaytiradi  va  bu  bilan  yaradagi  mikrofloraning  atrofdagi  to‗qimalarga  tarqalishiga 

to‗sqinlik  qiladi,  jarohat  infeksiyasi  rivojlanishining  oldini  oladi.  Qo‗l  ostidagi  materiallar 

yordamida transport shinalari va mahkamlovchi  bog‗lamlarni qo‗llashda quyidagi  tamoyillarga 

qat‘iy amal qilish kerak:  

1) transport immobilizatsiyasi iloji boricha vaqtida amalga oshirilishi kerak; 

2) shinalar kiyim va poyafzal ustidan qo‗yiladi; 

3) oyoq-qo‗llarga o‗rta fiziologik holat beriladi, masalan, qo‗lga – yelka bo‗g‗imida 300 ga 

bukilgan va tanadan uzoqlashtirilgan, tarsak bo‗g‗imida 900, barmoqlarning hamma bo‗g‗imlari 

450 li burchak ostida buklangan bo‗lishi kerak; 

4) oyoq-qo‗llarning har qanday joyi shikastlanganda 2 ta qo‗shni bo‗g‗imni, oyoq va son 

shikastlanishlarida  yelka  va  tos-son  bo‗g‗imlarini  shinalash  kerak.  Transport  shinasini 

qo‗yishdan  oldin  ularning  shakli  oyoq-qo‗lning  asosiy  segmentlari  funksional  holatiga  mos 

ravishda modullashtiriladi. Ularning ostiga tola dokali qistirgichlar qo‗yiladi.  

Transport  shinalari  bo‗lmagan  taqdirda  qo‗l  ostidagi  vositalardan:  belbog‗,  ko‗ylak 

etaklari,  kostumlar  yordamida  qo‗l  o‗rta  fiziologik  holatda  tanaga  bint  bilan  bog‗lab  qo‗yiladi. 

Oyoq  shikastlanganda,  u  sog‗lom  oyoqqa  bint  bilan  bog‗lab  mahkamlanadi,  bint  bo‗lmagan 

taqdirda  ro‗molchalar  bilan  ham  bog‗lash  mumkin.  Transportirovkaning  turi  va  usullari 

shikastlanishning  xususiyati  va  kasalning  holatiga  qarab  tanlanadi.  Kuzatuvchi  bir  qo‗li  bilan 

bemorning  shikastlangan  tomonidan  panjalarini,  ikkinchi  qo‗li  bilan  shu  tomondan  qo‗ltiq 

ostidan olib harakatlanishiga  yordam  beradi  yoki shikastlangan kishining  qo‗lini o‗z bo‗ynidan 

o‗tkazib, uning panjalarini qo‗li bilan ushlab oladi, ikkinchi qo‗li bilan shikastlangan kishining 

belidan ushlab oladi. Agar ikki kishi bo‗lsa, shikastlangan kishini ikki tomonidan ushlab yordam 

berishi  mumkin.  Agar  shikastlangan  kishi  mustaqil  harakat  qilolmasa,  u  holda  uni  qo‗lda 

ko‗tarib  yoki  zambilda,  yoki  taxtalarda,  yoxud  qo‗lda  tayyorlangan  (improvizion)  –  chang‗i, 

kursi, narvon, palto (yenglariga tayoqlar kiydirilib) va boshqa vositalardan foydalanish kerak.