16-Mavzu Fuqarolarni fuqaro muhofazasiga o`qitish va qayta tayyorlash. Reja

Komanda-shtab mashg‘ulotlari aniq taktik sharoitga yaqinlashtirlib olib 
boriladi. Mashg‘ulot mavzusi va о‘quv savollari odatda oldinda turgan har 
taraflama mashg‘ulotning mavzusi bilan bog‘langan bо‘ladi.
Komanda-shtab mashg‘ulotlaridan oldin shtab mashqlarini о‘tkazish tavsiya 
etiladi. Ularning sonini va olib borish vaqtini obyekt FM boshlig‘i komanda-shtab 
mashg‘ulotlarini oldida turgan maqsadiga hamda rahbar tarkibi va boshqarish 
organlarining tayyorlanish darajasiga qarab aniqlaydi. Mashg‘ulotlarga razvedka, 
aloqa bо‘linmalari, jamoat tartibini saqlash, sanitar-drujinalar, shuningdek umumiy 
vazifalarni bajaruvchi tizimlar ham jalb etilishi mumkin.

---

Obyekt FM boshlig‘i komanda-shtab mashg‘ulotining rahbari hisoblanadi. 
Komanda-shtab о‘quv mashqlari, viloyatlar va Toshkent shahar hokimiyati va 
boshqaruv organlarida (3 sutka davom etadi) 5 yilda bir marta; shahar va 
tumanlarda 3 yilda bir marta о‘tkaziladi. Komanda-shtab mashqlari yoki 
mashg‘ulotlar vazirliklar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda 1 yilda bir 
marta (1 sutka) о‘tkaziladi.
Kompleks (har taraflama) mashg‘ulot - obyektni tayyorlashning muhim 
shakllaridan biridir. Uning mohiyati shundan iboratki, uning hamma qatnashchilari 
bir vaqtda yagona taktik sharoitda, moddiy ishlab chiqarish bazasida harakat qilib, 
obyekt rejasida kо‘zda tutilgan ishlab chiqarish faoliyatini tо‘xtatmasdan amalga 
oshiradi. 
Bunday mashg‘ulotda odatda: obyekt FM rejasining realligi; FM tadbirlarini 
amalga oshirishga obyektning tayyorgarlik darajasi va dushman tomonidan 
qо‘llanilgan ommaviy qirg`in qurollar asoratlarini, shuningdek, tabiiy ofatlar, 
ishlab chiqarish avariya va halokatlarning oqibatlarini tugatish bо‘yicha tadbirlar 
о‘tkazilishiga e’tibor beriladi; obyektning favquloddagi vaziyatlar paytida uzluksiz 
ishlash yо‘li va usullari tekshirib kо‘riladi.
Kompleks mashg‘ulotning maqsadlari quyidagicha bо‘lishi mumkin: obyektni 
har qanday FVlarda xar tamonlama tо‘xtovsiz ishlashga tayyorlash, tuzilmalar 
tuzish, boshqarish, hamma soha fuqarolarini tayyorlash, raxbar va komanda-
boshliq tarkibda FM tadbirlarini о‘tkazishda aniq va mustaqil kо‘nikmalarni ishlab 
chiqish, fuqarolarni turli xil ta’sirlardan himoya qilish usullariga о‘rgatish, FV lar 
oqibatlarini tugatish bо‘yicha ishlarni olib borishga tayyorlash, obyekt FM rejasini 
realligini tekshirish va hozirgi talabga mos holga keltirish, FM masalalarini 
bajarishga obyektning tayyorgarlik darajasini aniqlash, uning shaxsiy tarkibida 
ma’naviy-ijtimoiy va psixologik xislatni tarbiyalash talab etiladi. 
FMning hamma kompleks mashg‘ulot tadbirlari, xо‘jalik faoliyatlarini hisobga 
olgan holda о‘tkazish uchun imkoniyat beradi. Mashg‘ulot rahbari odatda, obyekt 
FMning boshlig‘i hisoblanadi, ayrim hollarda uning yordamchilari ham bо‘lishi 
mumkin. Mashg‘ulotlarga hamma rahbar va komanda boshliqlari, tuzilmalar, 
tuzilmalarga kirmaydigan fuqarolar ham jalb etilishi mumkin.
Tuzilmalar ma’lum bosqichlarda о‘z vazifalarini bajaradilar, rahbar xodimlar va 
komanda-boshliq tarkiblari esa har bir mashg‘ulotlarda ishtirok etadilar. Har 
taraflama kompleks mashg‘ulotlarda shunday murakkab dinamik holatni yaratish 
kerakki, ular zararlanish о‘choqlarini va zaharlangan hududlarni ifoda etib, 
qatnashchilar epchillik, mohirlik, dadillik va ehtiyotkorlikni namoyon etsin.
Mashg‘ulotlar davomida rahbar, komanda-boshliq tarkiblari, va FM kuchlarini 
tashkil etishning, tizimlar esa kuchli radiaktiv, kimhviy, biologik zararlanishda va 
kuchli yong‘inlarda harakat qilishni о‘rganadilar.
Kompleks mashg‘ulotlar 3 yilda bir marta 5-3 kun davomida о‘tkaziladi. 
Sexlar, bо‘limlar, uchastkalar va boshqa qismlar mashg‘ulotlarda bir vaqtda 
ishtirok etmaydilar, о‘quv rejasiga muvofiq ular maxsus vazifalarni bajarishga 
ketma-ket kirishadilar. Kompleks mashg‘ulotlarni tashkil etishda va uni 
о‘tkazishda shtab rahbarlari, mashg‘ulotga jalb qilingan hamma fuqarolarning 
tayyorgarliklarini tashkillashtirishi; ularning tayyorgarligini tekshirishi, shu bilan 

---

birga xavfsizligini ta’minlashi kerak bо‘ladigan о‘quv-uslubiy hujjatlarni ishlab 
chiqishi lozim. Shuningdek, о‘quv va ishlab chiqarish bazasini tayyorlashi, QBTI 
о‘tkazish uchun yangi usullarni qidirib topishi, qо‘llashi; har xil shroitlarda 
texnikalardan foydalanish hamda ularning samarali ishlashini nazorat qilishi 
hamda shaxsiy va jamoat resurslarini yaroqsiz holatga kelishiga yо‘l qо‘ymaslik va 
yuqori saviyada bajarilgan mashg‘ulot bо‘yicha hisobot tayyorlashi lozim.
Kompleks mashg‘ulotlar 3 ta asosiy kо‘rsatkichga ega bо‘lishi kerak:
1. FM masalalarini tо‘liq, har tomonlama о‘rganish, ya’ni ogohlantirish 
belgisidan (ishorasidan) tortib, to amaliy mashg‘ulotni tugatishgacha bо‘lgan 
masalalar; 
2. Kompleks mashg‘ulotda, obyektda faoliyat kо‘rsatuvchi jami fuqarolar 
tayyorlanadi; 
3. Kompleks mashg‘ulotda, muhofazaga tayyorlashning jami shakl va uslublari 
qо‘llaniladi. 
300 kishidan ortiq fuqarolari bо‘lgan korxona, tashkilotlarda hamda 600 dan 
ortiq kasallar joyi bо‘lgan tibbiy tashkilotlarda 3 yilda bir marta (2 sutkagacha), 
boshqa tashkilotlarda 3 yilda bir marta obyekt mashqlari (6 soatgacha) о‘tkaziladi.
Umumiy о‘rta, о‘rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalari talaba va 
о‘quvchilari bilan har taraflama kompleks mashg‘ulotlar har yili о‘tkaziladi.
Ishlab chiqarish va xizmat kо‘rsatish soxalarida band bо‘lmagan aholini 
tayyorlash FVlardan muhofazalash masalalari bо‘yicha suhbatlar, ma’ruzalar 
о‘tkazish, о‘quv filmlarni kо‘rsatish, yashash joylarida о‘quv mashqlari va 
mashg‘ulotlarga jalb etish, shuningdek qо‘llanma va eslatmalarni mustaqil 
о‘rganish, radio eshitirishlarni tinglash, teledasturlarni, kо‘rgazmali qurollarni 
kо‘rsatish va boshqa omillar qо‘llaniladi.