16-mavzu. Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish

Differentsial renta. Absolyut rentani qaraganimizda, erning sifati, joylashuvi bir xil deb 
faraz qilgan edik. Haqiqatda esa erlar hosildorligi bo`yicha hamda joylashuviga ko`ra bir-biridan 
farq qiladi. 
Faraz qilaylik, tabiiy hosildorligi bo`yicha 3 xil er bo`lsin, ya`ni, yaxshi, o`rtacha va yomon 
erlar. Bu erlarning hosildorligi har xil bo`lganligi uchun, ularning teng o`lchamdagi uchastkalariga 
teng miqdorda kapital va mehnat sarflasak, turli xil natija olamiz. Hosildorligi yuqori bo`lgan 
erdan, boshqa erlarga nisbatan ko`proq hosil olamiz va bu ortiqcha olingan hosil erning faqat tabiiy 
hosildorligi bilan bog`liqdir. Yaxshi hosildor erga renta o`rtacha er rentasiga ko`ra yuqori, o`rtacha 
er rentasi esa yomon er rentasiga ko`ra ko`p bo`ladi, yomon er egasi esa sof iqtisodiy (absolyut) 
renta oladi (4-rasm). 
Biz yuqorida erlarni tabiiy hosildorligi bo`yicha rentalarni ko`rdik. Lekin, er hosildorligini 
unga qo`shimcha kapital sarflab ham (masalan, optimal darajada o`g`it berish, yangi agrotexnikani 
qo`llash) oshirish mumkin. Masalan, yaxshi erga qo`shimcha kapital sarflasak, u quyidagi 
oqibatlarga olib kelishi mumkin: a) qo`shimcha kapital ishlab chiqarish samaradorligini oshirishi 
mumkin (bu holda er rentasi 
dan 
ga oshadi); b) sarflangan qo`shimcha kapital ishlab 
chiqarish samaradorligini kamayishiga olib keladi (bu holda yaxshi er rentasi pasayib 
ni tashkil 
etadi). Bordi-yu, qo`shimcha kapital sarfi samaradorlik darajasini o`zgartirmasa, er rentasi ham 
o`zgarmaydi. 
Yer narxi. Er narxi er rentasini kapitalizatsiya qilish yordamida aniqlanadi. Faraz qilaylik, 
ma`lum bir er uchastkasi o`lchami er egasiga bir yilda 
renta (so`mda) keltirsin. Yer qiymatini 
aniqlashda er egasi uchun alternativ qiymatdan foydalaniladi. Er narxi shunday pul miqdoriga 
tengki, agar uni bankga qo`ysak, undan olinadigan foyda ushbu erdan olinadigan foydaga teng 
bo`lsa. Demak, er narxi kelajakda olinadigan er rentasining diskontirlangan (keltirilgan) qiymatiga 
teng: 
Yer narxi-bu kapitalni muddatsiz qo`yish demakdir. 
23
Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik-T.: O`zbekiston Yozuvchilar 
uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti, 2005-172 b.
D
S
D
1
E
1
P
1
P E Q
E
1 1
0
 
D
3
P
1
P
3
0
3
3
P E Q
E
0
2
P EQ
E


P
P
i
k
k
k
åð





1
1
.

---

Agar 
bo`lsa, 
u holda 
bu erda 
-
-yil rentasi; 
-ssudaning bozor foiz stavkasi. 
Agar renta 1000 so`m bo`lsa, ssudaning bozor foiz stavkasi 5% bo`lsa, erning narxi 
so`m bo`ladi. 
Haqiqatdan qaraganda renta ijarachining er egasiga to`laydigan ijara haqining bir qismi 
hisoblanadi. Ijara haqi tarkibiga rentadan tashqari er ustidagi inshootlarning amortizatsiyasi hamda 
erga qo`yilgan kapital foizi kiradi. Er egasi er ustiga qandaydir qurilish qilgan bo`lsa yoki 
inshootlar qurgan bo`lsa, ularning qiymatini qoplashi kerak, xuddi shunday, agar kapital sarflagan 
bo`lsa, ushbu kapitalga foiz olishi kerak. Er egasi ushbu kapitalni bankga qo`yib foiz olishi 
mumkin edi. 
Misol 1. Fermer xo`jaligida bug`doy etishtirish funktsiyasi quyidagi ko`rinishga ega: 
-bug`doy ishlab chiarish hajmi Yer maydoni 
ga bog`liq. Bir tsentner bug`doyning narxi 
20 so`m. Agar fermerning Yer maydoni 30 gektar bo`lsa, u Yer egasiga qancha miqdorda renta 
to`laydi? Agar foiz stavkasi bir yilda 10% bo`lsa, bir gektar yer narxi necha so`mga teng bo`ladi? 
Echish. Ma`lumki, raqobatlashgan bozorda resurs (ya`ni, yer) narxi uning pulda ifodalangan 
chekli mahsulotiga teng, ya`ni
Yerning puldagi chekli mahsuloti:
Yer maydoni 30 gektar bo`lgani uchun
so`m. 
Demak, fermer har bir gektar yer uchun 5600 so`m renta to`laydi.