16-mavzu. Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish

Sof xususiy ne`mat-bu shunday ne`matki, uning har birligi ma`lum to`lovga sotiladi. Sof 
ijtimoiy ne`matning sof xususiy ne`matdan asosiy farqi-u bo`laklarga bo`linmaydi va bo`laklarga 
bo`linib ham sotilmaydi. Sof ijtimoiy mahsulotning bo`laklariga narx belgilash ham mumkin 
emas. Sof ijtimoiy mahsulotga bo`lgan umumiy talabni aniqlash ham o`ziga xosdir. Sof ijtimoiy 
mahsulotga bo`lgan talab chizig`i jami mahsulotning chekli nafliligini ifodalaydi (108-rasm). 
Iste`molchilar soni qancha bo`lishidan qat`iy nazar, ular barcha sof ijtimoiy ne`matni 
iste`mol qiladi. Lekin, har bir shaxs sof ijtimoiy ne`matni iste`mol qilishdan har xil naf oladi. Sof 
ijtimoiy mahsulotga bo`lgan umumiy talab shaxslar oladigan chekli yutuqlarni (mavjud hajmdan 
oladigan) vertikal bo`yicha qo`shish orqali aniqlanadi (108-rasm).
108-rasm. Sof ijtimoiy mahsulotga talab. 
Sof xususiy ne`matga bo`lgan umumiy talab shaxslarning talab chiziqlarini gorizontal 
bo`yicha qo`shish orqali aniqlanadi (109-rasm). 
109-rasm. Sof xususiy ne`matga bo`lgan umumiy talab. 
Бир бирлиги 
учун минг сўм
P 
P
0
Q 
D
С
D
Б
D
A
P
60 
30 
D
С
20 
D
Б
10 
D
A
Q
Q
S
Bir birligi ming 
so`m

---

Sof ijtimoiy mahsulotni jamoa bo`lib iste`mol qiladi, lekin biz yuqorida aytganimizday har 
bir shaxs bunday iste`moldan har xil naf ko`radi. Masalan, 5-rasmda A shaxs eng kam naf ko`radi, 
B shaxs A shaxsga nisbatan ko`proq naf ko`radi, S shaxs B shaxsga ko`ra ko`p naf oladi. Amalda 
har bir shaxsning qancha naf olganligini hisoblash qiyin. Bunday axborotni olish ham murkkab.
“Public Goods 
The last source of market failure arises when the market fails to supply goods that
many consumers value. A public g ood is a good that can be made available cheaply to 
many consumers, but once the good is provided to some consumers, it is very difficult to
prevent others from consuming it. For example, suppose a firm is considering whether to
undertake research on a new technology for which it cannot obtain a patent. Once the
invention is made public, others can duplicate it. As long as it is difficult to exclude other
firms from selling the product, the research will be unprofitable. Thus, markets undersupply 
public goods. We will see in Chapter 18 that the government can sometimes resolve this
problem either by supplying the good itself or by altering the incentives for private firms to
produce it..”
24
. 
Agar iste`mol qilingan sof ijtimoiy ne`matga har bir shaxs o`zi olgan chekli yutug`iga ko`ra 
pul to`laganda edi, olingan naf to`g`risidagi axborotni yashirishga undaydigan kuchli 
rag`batlantirish paydo bo`lar edi, hamda olinadigan nafni darajasini ko`pchilik pasaytirishga 
harakat qilar edi. 
Haqiqatda esa, iste`molchilar iste`mol qilingan sof ijtimoiy mahsulot uchun pul to`laydimi, 
yo`qmi undan naf olganligi uchun ayrim hollarda ortiqcha to`lovlarsiz, bepul ushbu ne`matlarni 
olishga harakat qiladi. Ushbu vaziyat biletsiz muammosini, ya`ni «quyon» muammosi nomini oldi. 
Bu erda iqtisodiy sub`ektlarning bozorning bozor mexanizmi ishlamaydigan joylaridan 
foydalanib, boshqalar hisobidan ko`proq yutuqqa erishishga harakat qilishi nazarda tutiladi. 
Biletsiz yuruvchi muammosi ko`proq katta iste`molchi jamoa guruhlarida yuzaga keladi, nima 
uchun deganda, bunday guruhlarda kerakli, to`liq axborotni olish qiyin. Biletsizlar muammosini 
mavjudligi sof ijtimoiy mahsutloni ishlab chiqarish hajmini uning samarali hajmidan kam 
bo`lishiga olib keladi. Bozor mexanizmi bu muammoni echishga ojiz. Ushbu xatoni tuzatishda 
davlatning ahamiyati nihoyatda katta.