16-mavzu. Yo‘l tarmog’i transport jarayoni infratuzilmasielementi sifatida

2-jadval
GAZ-53 avtomobillari ishiga yo‘l sharoitining ta’siri

Ko‘rsatkichlar	Takomillashgan qoplamali yo‘llar	Tosh yotqizilgan yo‘llar	Yaxshilangan tuproq yo‘llar
Ish unumi, t/soat birligi	18,1	16,5	11,5
100 kmga yonilg‘i sarfi	27,0	27,4	33,2
Ta’mirlararo yo‘l bosish, mkm	20	75	60
O‘tishi, ming km	45	36	30
Texnik tezligi, km/soat	42	34	26
Yuk aylanishi tannarxi, so‘m/tkm	53,2	63,5	82,3

O‘zbekistondagi jami avtomobil yo‘llar tarmog‘i 184 ming kilometrdan ziyod uzunlikda bo‘lib, undan 42 ming 676 kilometri umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llari, 116 ming 560 kilometri ichki xo‘jaliklararo, qishloq, shahar va ovullarning avtomobil yo‘llariga to‘g‘ri keladi. 24 ming 750 kilometr esa idoraviy inspektorlik yo‘llari tarmog‘i hisoblanadi.
Avtomobil yo‘llari SHNQ 2.05.02-2007–«Avtomobil yo‘llari»ga asosan xalq xo‘jaligidagi ma’muriy ahamiyati va vazifasiga ko‘ra hamda texnik toifasiga ko‘ra tasnifga ega.
Ma’muriy ahamiyatiga ko‘ra avtomobil yo‘llari quyidagilarga bo‘linadi:
1. Xalqaro ahamiyatdagi avtomobil yo‘llari;
2. Davlat ahamiyatidagi avtomobil yo‘llari;
3. Mahalliy ahamiyatdagi avtomobil yo‘llari.
Xalqaro ahamiyatdagi avtomobil yo‘llari, bu Respublikalar markazlarini o‘zaro bog‘lovchi, shuningdek yirik sanoat markazlari va yirik madaniyat markazlarini bog‘lovchi, qo‘shni davlatlar bilan transport va sayohat uchun bo‘ladigan aloqalarni ta’minlovchi yo‘llardir.
Davlat ahamiyatidagi avtomobil yo‘llari, bu yo‘llar Respublika markazlarini aholi 100 mingdan 500 minggacha bo‘lgan shaharlar bilan bog‘laydi.
Mahalliy ahamiyatdagi avtomobil yo‘llari, viloyatlar markazlarini, tuman markazlarini, aholisi 10 mingdan 50 minggacha bo‘lgan qishloq va shaharlar bilan umum davlat va respublika ahamiyatidagi yo‘llar bilan, o‘zaro tuman markazlarini, aholi yashaydigan punktlar, qishloqlarini bog‘laydi.
Avtomobil yo‘llari vazifasiga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi:

1. 
   Shahar va poytaxtlarni bog‘lovchi magistrallar;
   
2. 
   I va II sinf aeroportlariga shaxobcha yo‘llari;
   
3. 
   Yirik shaharlarni aylanib o‘tuvchi xalqa magistarllari;
   
4. 
   Yirik shaharlarga kirib kelish yo‘llari;
   
5. 
   Ommaviy dam olish joylariga va tarixiy obida, yodgorliklarga shaxobcha yo‘llari;
   
6. 
   Shaharlar atrofidagi aylanma va xalqa yo‘llari;
   
7. 
   Shaharlarga kirish yo‘llari;
   
8. 
   III va IV sinf aeroportlariga shaxobcha yo‘llari;
   
9. 
   Magistral yo‘llar;
   
10. 
    Mahalliy yo‘llar.
    

Texnik tasnifiga binoan avtomobil yo‘llari beshta texnik kategoriyaga bo‘linadi (3-jadval). Har bir kategoriyadagi yo‘llar qurilishida ulardan sutka davomida o‘tish imkoniyatiga ega bo‘lgan avtomobillar soni, avtomobillarning bunday yo‘ldagi hisobiy tezliklari (120-140 km/soat) e’tiborga olinadi. Ushbu kategoriyaga asosan yo‘l qoplamalari takomillashtirilgan kapital, yengillashtirilgan va o‘tkinchi bo‘lishlari mumkin. Yuqorida ko‘rsatilganlarga ko‘ra ko‘pgina avtomobil transporti vositalaridan unumli foydalanish, ko‘p jihatdan yuqorida qayd qilingin ko‘rsatkichlarga bog‘liqdir.