16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
Mangu yorug‘ peshonang sening.
Mangu yorug‘ maskanim manim,
O‘zbekiston-Vatanim manim. 
Foydalangan Adabiyotlar
1.. Karimov.I..A.”.O‘zbekiston.XXI.asr.bo‘sag‘asida”..T.,.1997.
2.. Karimov.I..A.”.Tarixiy.xotirasiz.kelajak.yo‘q.”.T.,.1997.
3.. Karimov.I..A.”.Barkamol.avlod.orzusi.”.T.,.1998.
4.. Karimov.I..A.”.Vatan.sajdagoh.kabi.muqaddasdir..“T.,.1996.
5.. .Karimov.I..A..“Yuksak.manaviyat.-.yengilmas.kuch.“..T.,.2008..
6.. Abdulla.Avloniy.“Turkiy.guliston.yoxud.axloq”.T.,.1992.
7.. Furqat.“Furqatnoma”.T.,.1989.
8.. “Vatan.tuyg‘usi”.kitobi..
9.. Abdulla.Oripov.she’rlari....

---

39
3
Июнь
17
MINTAQAMIZDA SUV TRANSPORTI VOSITALARI VA ULARNING SUV YO‘LLARI 
SHAKLLANISHIDAGI AHAMIYATI
Tadjitdinov Vohid Komilovich
Buxora viloyat G‘ijduvon tuman 65-IDUMI o‘qituvchisi
Telefon: [phone]
[e-mail]
Anotatsiya: Ushbu.maqolada.Mintaqamizda.suv.transporti.vositalari.va.ularning.suv.yo‘llari.
shakllanishidagi.ahamiyati.haqida,.shuningdek.mintaqamizdagi.suv.yo‘llarining.iqtisodiy-ijtimoiy.
hayotdagi.roli.xususida.to‘xtalib.o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: S.P.Tolstov,. Ibn. Fadlan,. Mezolit,. Neolit,. Kaltaminor. madaniyati,. buxta,.
Kashtabonon
Antropogen. landshaftlarning,. ya’ni. inson. tomonidan. egallangan. hududlarning. kengayib.
borishi.tabiiy.ravishsa.yirik.va.kichik.daryolar,.ko‘llar.va.boshqa.mavsumiy.suv.havzalarining.
ham. o‘zlashtirilishiga. olib. kelardi.. Bu. jarayon. dastlab. ichimlik. suviga. bo‘lgan. tabiiy.
ehtiyoj. sababli. kelib. chiqqan. bo‘lsa,. keyinchalik. yangi. hududlarning. o‘zlashtirilishi. hamda.
baliqchilikning. rivojlanishi,. daryo. va. ko‘llarda. harakatlanishga. ixtisoslashgan. ilk. transport.
vositalarining.paydo.bo‘lishiga.olib.keldi..Bunday.transport.vositalarining.paydo.bo‘lishi.va.
evolyutsiyasi. suv. yo‘llarini. bosqichma-bosqich. o‘zlashtirishga. imkon. bergan. muhim. yutuq.
edi.. Mezolit. davrida. yashagan. ovchi. va. baliqchi. qabilalar. suv. transporti. vositalarining. ilk.
ixtirochilari.bo‘lgan..Shu.tariqa,.suv.yo‘llarining.o‘zlashtirilishi.bevosita.suvda.harakatlanishga.
ixtisoslashgan.transport.vositalarining.paydo.bo‘lishi.va.bosqichma-bosqich.rivojlanib.borishi.
bilan.uzviy.bog‘liqlikda.bordi..
O‘rta. Osiyoda. ham. suv. yo‘llari. va. suvda. harakatlanuvchi. transport. vositalarining. paydo.
bo‘lishi.qadimgi.davrlarga.borib.taqaladi..Kichik.qayiqlar,.sollarning.paydo.bo‘lishi.neolit.davrida.
boshlangan..Bu.jarayon.mintaqadagi.daryolar.havzalarida.yashagan.va.xo‘jaligida.baliqchilik.katta.
o‘rin.tutgan.qabilalar.faoliyati.bilan.bog‘liq.ravishda.borgan..Agar.kemachilikning.shakllanishi.
va.rivoji.yirik.daryolar.o‘rta.va.quyi.oqimlarida.boshlanganidan.kelib.chiqsak,.Amudaryoning.
quyi.oqimida.yashagan.Kaltaminor.madaniyati.sohiblarini.mintaqadagi.kemachilikka.asos.solgan.
qabilalarning. biri. sifatida. e’tirof. etish. mumkin.. Bu. jihatdan. Nukusdan. 20. km.. uzoqlikdagi.
Beshtepadagi. qoyatosh. suratlarda. kema. tasviri. topilgani. diqqatga. sazovordir.. S.P.Tolstov.
tomonidan.bronza.davriga.oid.deb.hisoblangan.yassi.tagli,.bir.machtali,.to‘rtburchak.yelkanli,.
baland. ko‘tarilgan. burama. old. qism. va. unga. nisbatan. pastroq. quyruq. qismli. bu. kema. o‘z.
tuzilishiga.ko‘ra.Misr,.Sharqiy.O‘rta.Yer.dengizi,.Mesopotamiya.hamda.Bolqondagi.kemalarga.
o‘xshab.ketadi..Bu.kemadan.Amudaryoning.quyi.qismida.hamda.Orol.(yoki.Kaspiy).dengizida.
suzish.uchun.foydalanilgan.bo‘lsa.kerak.
O‘rta. asrlarda. Amudaryo. va. Sirdaryo. oqimi. bo‘ylab. kemachilik. rivojlangani,. kema. va.
qayiqlardan.kechuvlardan.o‘tishda.foydalanilgani.ko‘plab.manbalarda.aks.etgan..Bu.davrda.suv.
yo‘llari.rivojiga.mos.ravishda.kemalar.yasaladigan.yirik.markazlar.ham.vujudga.kela.boshlaydi..
Xususan,. Amudaryoning. quyi. oqimida,. manbalarning. dalolat. berishicha,. daryo. kemalari.
quriladigan.va.ta’mirlanadigan.asosiy.markaz.Kat.shahri.hisoblangan..Bu.shaharning.Amudaryo.
suv.yo‘lidagi.ahamiyati.Ibn.Fadlan.safarnomasida.ham.aks.etgan..Amudaryo.bo‘yidagi.yana.bir.
yirik.shahar.Termiz.shahri.ham.kemachilik.markazlaridan.biri.edi..Arab.geograflari.asarlarida.bu.
shahar.Amudaryoning.bosh.bandargohi.sifatida.eslatilib,.uning.buxtasida.yirik.kemalar.to‘xtashi.
haqida.xabar.beriladi..Kashtabonon.deb.ataluvchi.qayiqchilarning.mahallasi.shaharning.janubiy.
qismida,. so‘nggi. o‘rta. asrlarda. esa. shahar. arkidan. g‘arbroqda. joylashgani,. ular. orasida. kema.
yasovchi.ustalar.bo‘lgani.haqidagi.ma’lumotlar.ham.Termizning.kemachilik.markazlaridan.biri.
bo‘lganligidan. dalolat. beradi.. Sirdaryo. havzasida. ham. kemalar. yasaladigan. yirik. markazlar.
mavjud. edi.. Ular. ichida. Xo‘jand,. Banokat-Shohruxiya,. Chinoz. kabi. shaharlarning. ahamiyatini.
aytib.o‘tish.mumkin.

---

40