17-Maruza Мавзу. Yengil betonlar va ularning klassifikatsiyasi. Sergovak va mayda zarrachali betonlar. Beton mustaxkamligi. Мавзу

3. Mayda zarrachali betonlar
Yupqa temir-beton buyumlarini tayyorlash uchun tarkibida shag’al bo’lmagan mayda zarrachali betonlar ishlatiladi. Bu betonni po’lat simlaridan to’qilgan to’rlar bilan armaturalash orqali yupqa devorli konstruksiyalar uchun yuqori mustahkamlikdagi armotsementlar olinadi. Mayda zarrachali betonlarni shuningdek shag’al va qum-tosh aralashmalari bo’lmagan tumanlarda temir-beton konstruksiyalarini barpo etishda qo’llash mumkin.





2.25-rasm. Qumli beton mustahkamligini uning tarkibi (a) va S/S nisbatiga (b) bog’likligi.
1-S/S = 0.3; 2-S/S = 0.4; 3-S/S = 0.5; 4-S/Q = 1:0; 5-S/Q = 1:2; 6-S/Q = 1:4;
7-oddiy beton (taqqoslashsiz).

Mayda zarrachali beton xususiyatlari xuddi og’ir betondagi jihatlar kabi aniqlanadi. Ammo bu betonlar mayda zarrachali sement-qumli beton o’z tarkibiga ko’ra taqazzo etiladigan birjinslilik, mayda zarralilik, sement toshining katta miqdordaligi, qattiq toshli strukturaning yo’qligi, g’ovaklarning ortishi, va qattiq fazaning nisbiy yuzasini yuqoriligi kabi xususiyatlarga ega.

2.25,a-rasmda qumli betonning mustahkamligini uning tarkibiga bog’liqligi ko’rsatilgan. S/S nisbati 0,3 bo’lgan bunday betonda sement sarfining mustahkamlikka bo’lgan nisbati to’g’ri chizik bo’yicha davom etadi: beton mustahkamligini oshishi bilan, uning tarkibidagi sement miqdorini oshishini ko’rish mumkin, ayni paytda sement miqdorining kamayishi beton mustahkamligini pasayishiga olib keladi.
Suvsement nisbati 0,4 va undan ortganda betonning eng yuqori mustahkamligiga sement va qum nisbatini eng maqbul holatda bo’lgandagina olish mumkin va bu nisbatda beton zichligi maksimal darajaga yetadi. Sement miqdorining kamayishi beton mustahkamligini pasayishiga olib keladi. Sement miqdorini juda ham oshirish beton tarkibida ortiqcha suv miqdorini ko’payishiga va g’ovaklikni oshirib, mustahkamlikni pasaytirishi mumkin.
Har bir beton tarkibi uchun o’zining maqbul S/S nisbati aniqlanib, eng yuqori mustahkamlik va zichlikka erishish mumkin (2.25,b-rasm) S/S nisbatini pasaytirib yuqori mustahkamlikka erishish mumkin. Bunda zichlashtirish orqali oddiy, yirik to’ldiruvchili betonlardagidan ham ortiqroq mustahkamlikka erishiladi. Biroq bunday betonlarda sement sarfining katta miqdorda bo’lganligi uchun maxsus texnik-iqtisodiy asosnomalarga ko’ra o’ziga xos bo’lgan konstruksiyalarda qo’llaniladi.
Qator hollarda sement-qumli qorishmalarni oddiy usulda titratish yo’li bilan zichlashtirish jarayonida ma’lum miqdordagi mayda pufakchalar sifatidagi havo so’riladi hamda ular butun qorishma hajmida bir tekisda taqsimlanadi. Havoning bunday so’rib olinishi 3-6%gacha va undan ortiq miqdorga yetib, betonning g’ovakligini oshiradi hamda mustahkamligini pasaytiradi.
Qum, qum va shag’al qorishmasiga nisbatan yuqoriroq g’ovaklikka ega. Qorishmalardagi sementning kamligi, jumladan 1:3 nisbatdan kamayishi, sement hamirining qum donalarini qamrab olishi va barcha bo’liqlarni to’ldirishi uchun yetishmay qoladi. Bu holda sement hamirining kamligi tufayli qo’shimcha g’ovakliklar yuzaga keladi va beton g’ovakligi oshib, uning mustahkamligi pasayadi. Mazkur holatlar sement sarfi darajasining (200-300kg/m3) pastligi tufayli qumli betonlarni talab darajasidagi mustahkamlikda olishda murakkabliklarni yuzaga keltiradi. Yuqorida ifodalangan xususiyatlarni inobatga olib, umumlashtirilgan bog’liqligini quyidagicha ifodalash mumkin.
R_қ.б.=AR_ц(Ц/С+CҲ)-0,8),
bunda S, S – suv va sement miqdori, kg/m3;
S’H – so’rilgan havo miqdori. l.;
A – emperik koeffitsiyent (yuqori sifatga ega materiallar uchun A=0,8; o’rta sifatli materiallar uchun A=0,75 va past sifatli uchun A=0,65).

Empirik koeffitsiyent A ni ishlatilayotgan materiallar sifatiga qarab tajriba asosida ham aniqlash mumkin. (2.8-rasm).

2.26-rasm. Mayda qumning qumli beton mustahkamligiga ta’siri.
1-betonning erishilgan maksimal darajadagi mustaxkamlik qiymatlarining pasayishi (ijobiy S/S nisbatida); 2-bir xil xarakatchanlikdagi qorishmalarning mustaxkamliklarini pasayishi (siltovchi stoldagi konus oquvchanligi 130 mm).

Mayda zarrachali qum betonlarni egilishga bo’lgan mustahkamliklari (2.26-rasm), suv o’tkazuvchanlik va sovuqqa nisbatan chidamliligi katta bo’lgani uchun maydalangan shag’al yo’q tumanlarda yo’l plitalari, quvirlar va gidrotexnika inshootlarida qo’llash mumkin.

To’ldiruvchilarning maydaligi va ularning nisbiy yuzalarini yuqoriligi hisobiga beton qorishmasining suv talabchanligi ortiq bo’ladi (2.27-rasm) va beton titratilganda beton qorishmasining havo so’rishi ko’payadi. Beton qorishmasi uchun kerak bo’ladigan suv miqdori qorishmaning quyuq-suyuqligiga va ular tarkibidagi materiallarga bog’liq. Masalan,tarkibi 1:3 nisbatda bo’lgan beton uchun konus cho’kmasi 2 sm bo’lgan qorishmani olishda suv sarfi 260l/m3, va tarkibi 1:2 nisbatdagi beton uchun esa -300l/m3ni tashkil etadi.

2.27-rasm. Betonning egilish va cho’zilishga bo’lgan mustahkamligini uning siqilishga bo’lgan mustahkamligiga bog’liqligi.

1-oddiy betonda Reg; 2-qumli betonda Reg; 3-qumli betonda Rr.
Natijada bir xil mustahkamlikka ega bo’lgan betonni va bir xilda harakatlanuvchan beton qorishmasini olish uchun oddiy betonga nisbatan mayda zarrali betonda sement 20-40% ortiq sarflanadi. Sement sarfini kamaytirish maqsadida turli xil kimyoviy qo’shimchalar kiritish, qumli beton qorishmalarini samarali zichlashtirish va yirik zarrali qumlarni qo’shish talab etiladi.
Semnt-qum qorishmasini zichlashishini yaxshilash maqsadida bosim berish, trambovkalash, rolik bilan tekislash va vibrovakuum orqali zichlikni oshirish usullarini qo’llash mumkin.
Yupqa devorli temir-beton konstruksiyalari ishlab chiqarishda asosan 1:3-1:4 nisbatdagi sement-qum qorishmasi ishlatiladi, armotsement uchun bu tarkib 1:2 teng.

2.28-rasm. Konus cho’kishi 2-4 mm bo’lgan beton qorishmasining suvshimuvchanligi.

1
-o’rtacha yiriklikdagi qumdan tayyorlangan turli tarkibli sement-qumli qorishma; 2-chegaraviy yirikligi 10 mm bo’lgan shag’aldan tayyorlangan oddiy beton qorishmasi.

2.29-rasm. Armotsementning qoliplanuvchanligini aniqlash uchun mo’ljallangan moslama.

1-po’lat silindr; 2-zadvijka; 3-armaturali panjara; 4-fiksatsiyalovchi katakcha; 5-moslamani 15x15x15 sm.li standart qolipga maxkamlagichlar; 6-organik shisha plastinkasi.