17-mavzu. Global biznesda axborot tizimi

17-mavzu. Global biznesda axborot tizimi

R E J A

1. 
   Axborot tizimlari biznesni boshqarish, boshlash va o‘zgartirishda muhimligi
   
2. 
   . Axborot tizimi nima va uning ishlash texnologiyasi
   
3. 
   Axborot tizimlarini o‘rganishda qaysi akademik fanlardan foydalaniladi va ular axborot tizimlarini o‘rganishda hissasi qanday?
   

Tayanch so’z va iboralar

Axborot tizimi, bisnes, boshqaruv, intellektual mulk, asosiy kompetentlik, insoniy va moliyaviy aktivlar, raqamli vositalar, Google, eBay, bizness-modeli, Biznes-funksii, Biznes-model,Biznes-jarayon, Qo‘shimcha aktivlar, Teskari aloqa, Axborot savodxonlik, Axborot texnologiyalari (AT), internet, tarmoq server va h.q.


17.1. Axborot tizimlari biznesni boshqarish, boshlash va o‘zgartirishda muhimligi
Sizlarning ko‘pchiligingiz axborot tizimlarini va axborot texnologiyalariga katta sarmoya kiritayotgan korxona va tashkilotlarda ishlashingiz mumkin. Bunda siz qanday qilib bu pullarni aql bilan sarflashni bilishingiz kerak. Agarda siz to‘g‘ri yolni tanlasangiz, firmangiz raqobatchilarni boshqaradi. Agarda noto‘g‘ri yo‘lni tanlasangiz, siz kapitalingizni zoe sarflab yuborasiz. Bu kitob sizga axborot texnologiyalari va axborot tizimlari yordamida to‘g‘ri qaror qabul qilishda yaqindan yordam beradi.

YANGI BOSHQARUV AXBOROT TIZIMLARIDA NIMA YANGILIKLAR BOR?
Boshqaruv axborot tizimlari biznesni eng dolzarb mavzu sifatida bilishadi. Texnologiyalarni tezkor o‘zgarishi, yaratilgan biznes modellar boshqaruv axborot tizimini biznes muvaffaqiyatiga bevosita ta’sir qiladi.

Firmalarda yangi texnologiyalardan foydalanish ular biznesin muvoffaqiyatli bo‘lishiga olib keladi. 17.1- jadval axborot texnologiyalari menejmentida (ATM) nima yangiliklar borligini sarhsiob qilishga yordam beradi. Bu yangiliklar kitobnig barcha bo‘limlarida ko‘zga tashlanib, bu esa talaba va professor orasidagi yangi g‘oya, mulohazali fikr va bahsda ko‘rilishi mumkin.

Texnologiya sohasida uch bog‘liq o‘zgarishlar bor: (17) mobil hisoblash platformasini keng qabul qilinishi, (2) biznesda «ko‘p ma'lumotlar bazalari" bilan ishlash va (3) "bulutli komputer" o‘sishi.

IPhone, iPad, Android planshetlar va smartfonlar nafaqat plaginlar yoki

o‘yin-kulgi vositalari. Ular yangi rivojlanayotgan kompyuter tizimlari vakili bo‘lib
yangi apparat va dasturiy ta'minot texnologiyalari bilan bir qatorda turadi. Ko‘proq hisob-kitod ishlari ushbu mobil vosita va qurilmalarga o‘tmoqda. Menejerlar ishni boshqarish uchun ushbu qurilmalardan foydalanishi tobora o‘sib bormoqda. Biz bu rivojlanishni “mobil raqamli platformalar” deb ataymiz.

Menejerlar muntazam ravishda onlayn hamkorlikni va ijtimoiy texnologiyalardan foydalanishni xush ko‘radilar. Jamoalar va loyihalar ustida ish olib borish, xodimlarni o‘zaro ulay oladigan ijtimoiy tarmoq yordamida rejalar bajariladi, menejerlar esa engil ravishda kompaniyalarni boshqaradilar. Onlayn muloqat, dunyoning soat zonalaridan qat’iy nazar xodimlar boshqalar bilan aloqada bo‘la olishini ta’minlaydi.

Bulut kompyuteri va mobil raqamli platformalar tashkilotlarda masofaviy faoliyat va uzoqdan turib qaror chiqarishni ta’minlaydi. Bir turdagi platforma esa firmalarni ko‘proq ish bajarishga va bozordagi faoliyat turini aniqlaydi. Bu esa korxonalarda yetkazib beruvchi va sotuvchi o’rtasida hamkorlik yaratib, yangi mahsulotlar yaratishga, yoki mavjud mahsulotlarni samarali ishlatishga yordam beradi..

Siz bu kabi trendlarni menejmentning interaktiv sessiyalarida kuzatishingiz mumkin. Millionlab menejerlar mobil hisoblash platformalarida mahsulotlarni yetkazib berish va chetga jo‘natish, xaridorlarni yetarli qoniqtirish va xodimlarni boshqarilishni amalga oshiradilar. Mobil qurilma yoki internet tarmog‘isiz biznesning bir kunini ham tasavvur qilish qiyin. Bu holatni bilgan holda, mobil platformalarni qanday imkoniyatlarga ega ekanligiga e’tibor qarating.

17.1- jadval. ATMda nima yangiliklar bor

O‘zgarish	Biznesga ta’siri
Texnologiya
Bulut hisoblash platformasi innovatsiyalarning asosiy tijorat sohasi sifatida namoyon bo‘ladi.	Kompyuterlarning Internetdagi egiluvchan yig‘ilishi korporativ kompyuterda bajariladigan vazifalarni amalga oshirishni ta’minlaydi. Ko‘plab tijorat ilovalari internet xizmati sifatida onlayn tartibda yetkazib beriladi (Servis tariqasidagi dasturiy ta’minot yoki Saas).
Katta ma’lumot	Firmalar Veb traffik, elektron pochta xatlari, ijtimoiy tarmoq ma’lumotlari hamda mashinalardagi katta hajmdagi ma’lumotlardan ularning mohiyatini qidirishadi, buning uchun ma’lumotlarni qabul qilish, saqlash va tahlil qilish (qayta ishlash) uchun yangi axborot boshqarish vositalari talab qilinadi.
Uyali raqamli platformalar yaxlit tijorat tizimi sifatida shaxsiy kompyuterlar bilan raqobatga kirishmoqdalar.	Apple iPhone telefonlari va planshet kompyuterlari hamda Android uyali aloqa qurilmalari hamkorlikni ta’minlash maqsadida yuz minglab ilovalarni yuklab olishi mumkin, lokatsiyaga asoslangan xizmatlar, kasbdoshlar bilan muloqot qila olish uchun juda qulay vositalardir. iPad va Kindle Fire kabi kichik planshet kompyuterlar iste’molchi jismoniy va yuridik shaxslar uchun odatiy noutbuklar va platformalardan afzal bo‘lib qolmoqda.
Boshqaruv
Menejerlar korxonadagi muloqot tizimini, o‘zaro bilim almashinuv jarayonini yaxshilash maqsadida onlayn hamkorlik hamda ijtimoiy tarmoq dasturiy ta’minotlarini o‘zlashtiradilar.	Google Apps, Google Sites, Microsoft Windows SharePoint Services hamda IBM Lotus Connections dasturlari 1700 milliondan ortiq biznes professional xodimlari tomonidan o‘zlarining bloglarini saqlash, loyiha boshqarish, onlayn uchrashuvlar o‘tkazish, shaxsiy profillarni, ijtimoiy sahifalarni hamda ijtimoiy jamoalarni ochish maqsadida butun jahon miqyosida foydalanilib kelinmoqda.
Biznes uchun foydalaniladigan ilovalar	Ma’lumotlarni nisbatan kuchli tahlil qilish va interfaol uskunalar panelini ta’minlovchi real vaqt (tezkor) ma’lumotlarni yetkazib beruvchi ilovalar menejerlar uchun tegishli qarorlarni qabul qilishda qo‘llaniladi.
Virtual uchrashuvlar	Menejerlarning yo‘l xarajatlari hamda ketadigan vaqtini tejash uchun, shuningdek hamkorlikni mustahkamlash va qaror qabul qilish jarayonini yaxshilash maqsadida telefoniya vositalari orqali videoaloqa hamda Veb majlis o‘tkazish (konferensiya) texnologiyalaridan foydalanishadi
Tashkilotlar
Ijtimoiy biznes	Korxonalar o‘zlarining xodimlari, mijozlari va islab cyiqaruvchilari bilan muloqotni tezlashtirish maqsadida Facebook, Twitter kabi ijtimoiy tarmoq platformalari hamda ichki korporativ ijtimoiy vositalardan foydalanishadi. Xodimlar bloglar, viki, elektron pochta matnlari hamda SMS xabarlaridan foydalanib onlayn jamiyatda muloqotni tezlashtirishlari mumkin.
Masofadan ishlash ish joyidagi jarayonni tezlashtiradi.	Internet, simsiz noutbuklar, smartfonlar va kompyuter planshetlari son jihatdan o‘sib borayotgan ishchilarga ish joyidan turib uzoqda ishlash imkonini yaratadi. Ellik besh foiz Amerika korxonalarida o‘ziga xos masofadan bajariladigan ish dasturlari mavjud.
Biznes qiymatni hamkorlikda yaratish	Korxonalarda qiymat manbai ichki ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar bo‘lib, yetkazib berish tizimlari hamda yangi mahsulotni ishlab chiqarish kundan kunga global hamkorlikda amalga oshirilib borilmoqda, mijozlarning o‘zaro hamkorligi korxonalarga yangi mahsulot va xizmatlarni aniqlash imkonini yaratib bermoqda.

GLOBALIZATSIYA SINOVLARI VA IMKONIYATLARI: TENGLASHTIRILGAN DUNYO

Iqtisodiyot va ilmiy rivojlanish o‘rtasidagi farq. Butun jahon bozoriga xalqlarning madaniyatini olib keldi. Jahon iqisodiyotining paydo bo‘lishi , xalqlar a’ro bozorning kengaytirilishi jarayonida sodir bo‘ldi

Tomas Fridman 2005-yilda yozgan kitobida Iqtisodiy va global tarmoqlar turli mamlakatlarning madaniyatlari, iqtisodiyotiga ta’sir ko‘rsatisini ta’kidlab, AQSH va Evropa mamlakatlarini misol tariqasida keltirdi. Bu globallashuv tijorat firmalariga bir qator maummolarni keltirib, iqtisodiyotning o‘sib borish darajasi ta’sir qilganligini ko’rsatdi. Yevropa va Osiyoda o‘sish darajasi, 50 foiz bolganligini aytdi.

Bozorda yutib chiqish uchun o‘quv, biznes-student jarayonidagi o‘quv sifatlarini oshirish, yuqori darajadagi ta’lim olish va ish joylarida malaka olishdan iborat bo‘lgan vazifalarni echish kerak .

Bozorda tijorat yuritishingizda hujjatlardan himoyalangan kam xarajat va ochik maydonlarda Tovar oldi sottisi bilan harakat qilishingiz lozim. Hozirgi paytda bunga juda ko‘p va ulkan imkoniyatlar mavjud.

Xitoy yakka tadbirkorlarga kompaniyalar misolida axborot tizimlaridan foydalanishborasida globallashuv sharoitiga moslashishni o‘rgatadi. Axborot tizimlari boshqaruvida globolizatsiya nimani bildiradi? Jahon iqtisodiyoti uskunalardan foydalanishda xarajatlarni pasayish tendentsiyasiga olib keldi.

Shanxaydagi zavodlarda sexlar o‘rtasidagi aloqa Panug-Citi taqsimlash markazlarida amalga oshiriladi.Endilikda johon bozorida mijoz mahsulotlarning bahosi-sifati haqida malumotlar olib turish imkoniyatlari ham mavjud. Firmalar tovarlarni ishlab chiqarish, global mashtabda xizmat qilishni amalga oshirishi va boshqaruvda qimmat bo‘lmagan, ishonchli ta’minlovchilarni topishga yordam beradi.

Internet servise firmalari, Google va eBay o‘zlarining bizness-modeli va xizmaltlarini turli mamlakatlarda belgilangan xarajatlar evaziga sotmoqdalar.

Global miqyosda tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchi firmalar tomonidan odatdan tashqari qiymatni pasaytirish arzon ishlab chiqaruvchilarni topish boshqa mamlakatlarda ishlab chiqarishni boshqarish hisobiga erishilmoqda. Google va eBay internetning xizmat ko‘rsatish firmalari o‘zining biznes modellari va xizmatlarini takrorlab, turli xil mamlakatlarda axborot tizimlarining yuqori qiymatli infrastrukturasini qayta loyihalash zaruriyatiga ega bo’lmoqda. Qisqacha aytganda, axborot tizimlari globalizatsiya jarayonlarini qay tariqa davom etishini hal qiladi.
RAQAMLI FIRMALARNING VUJUDGA KELISHI

Yuqorida keltirilgan barcha o‘zgarishlar muhim tashkiliy modernizatsiyalash bilan birgalikda to‘laqonli raqamli firma foydasini bir necha o‘lchamlarda aniqlanishi mumkin. Raqamli firma bu aksariyat mijozlar, ta’minlovchilar va xodimlar bilan muhim ishbilarmonlik munosabatlarini raqamli shaklda yo‘lga qo‘yilgan va o‘rnatilgan ko‘rinishdir. Asosiy biznes jarayonlar turli tashkilotlarni bog‘lab olgan yoki butun tashkilotni qamrab oluvchi raqamli tarmoqlar orqali amalga oshiriladi. Biznes jarayonlar o‘zaro mantiqan bog‘langan masalalar va harakatlar to‘plamiga kirib, barcha harakatlar tashkillashtirilgan va muvofiqlashtirilgan holatda ma’lum ishbilarmonlik natijalariga va takrolanmas uslubga erishish uchun uzoq vaqt davomida tashkilotlarni rivojlantiradilar. Yangi mahsulotni ishlab chiqarish, buyurtmani ishlab chiqish va bajarish, marketing rejasining yaratilishi va xodimni ishga olinishi biznes jarayonlarning misollari bo‘lib, tashkilotlarning o‘z biznes jarayonlariga erishish usullarining raqobatbardosh kuchining manbai hisoblanadi.

Muhim korporativ aktivlar – intellektual mulk, asosiy kompetentlik, insoniy va moliyaviy aktivlar, raqamli vositalar orqali boshqariladi. Raqamli firmada har bir xabar muhim biznes qarorlar qo‘llab quvvatlanishini ixtiyoriy vaqt va joyda talab qiladi. Firmalarning raqamli mazmuni atrof muhitga an’anaviy firmalarga qaraganda bizning shiddatli davrimizda chidamli bo‘lish uchun yanada turlanadi. Raqamli firmalar boshqarish va yanada moslashuvchan global tashkillashtirishning unikal imkoniyatlarini taklif etadilar. Raqamli firmalarda vaqt va fazoda ko‘chmoq bu meyordir. Raqamli firmalarda “Ish vaqtiga” nisbatan qisqa vaqt ichida ertalab 9 dan kech soat 5 gacha emas, balki beto‘xtov, 24 soat ish olib boriladi. Fazoning siljishi ishning o‘z o‘rni borligini nafaqat ishxonalarda, balki milliy chegaralar dunyoda ma’lum ish qayerda yaxshi yutuqlarga ega bo‘lsa, o‘sha yerda amalga oshiriladi.

Cisco Systems tizimlari, 3M vai IBM kabi firmalar Internetdan foydalanishi natijasida raqamli firma bo‘lishgan. Boshqa ko‘pchilik kompaniyalar to‘liq raqamli bo‘lmasada, ta’minotchilar, mijozlar va xodimlar bilan raqamli integratsiyaga yaqinlashmoqdalar.
AXBOROT TIZIMLARINING STRATEGIK BIZNES MAQSADLARI

Bugun axborot tizimlarining zaruriyati nimada ? Nima uchun korxonalar axborot tizim va texnologiyalarga o‘z mablag‘larini kiritmoqdalar? Qo‘shma shtatlarda 217 million menedjer va 1754 million axborot sohasidagi xizmatchilar va ishchi kuchi tarkibini o‘rganuvchi sektor xodimlari biznes yuritishda axborot tizimlariga asoslanishadi. Axborot tizimlari biznesni kundan kunga rivojlantirishda Qo‘shma shtatlar va boshqa ko‘plab rivojlangan davlatlarda strategik biznes maqsadlarga erishish yo‘lida katta ishlarni amalga oshirmoqdalar.

Iqtisodiyotning barcha sohalari rivojlanish jarayonlarini axborot tizimlariga jiddiy investitsiyalarsiz tasavvur qilish qiyin. Axborot tizimlariga investitsiyalar bo’lmaganda Amazonka, eBay, Google va E*Trade elektron tijorat firmalari hattoki mavjud bo‘lmas edilar. Bugungi moliya, xizmatlar sohasi, sug‘urta, ko‘chmas mulk, maishiy xizmatlar, sayohat, sog‘liqni saqlash, ta’lim kabi sohalar axborot tizimlarisiz ishlay olmas edilar. Walmart i Sears kabi chakana savdo firmalari hamda General Motors va General Electric ishlab chiqarish firmalari axborot tizimlarini rivojlanishi evaziga gullab yashnashmoqda. Ofis telefonlari, osmono‘par binolar 20asrda biznes asosi bo‘lgan bo‘lsa, 217 asrda esa axborot axborot texnologiylarini qo‘llash va uni korporativ strategiyalarda amalga oshirish muhim bo‘lmoqda.

Texnologiya biznesning asosi bo‘lib hisoblanadi. Besh yildan so‘ng qanday biznesni istashi uning tizimlari nimalarga qodir bo‘lishiga bog‘liq bo‘ladi. Bozorda hissalarining oshishi, arzon yoki yuqori sifatli ishlab chiqaruvchi sifatida shakllanishi, yangi mahsulotlarni rivojlantirishi va xodimning unumdorligini oshishi aksariyat hollarda tashkilotning axborot tizimlari sifati va turlariga bog‘liq bo‘ladi. Siz bu munosabatlarni qanchalik yaxshi tushunganingiz sari menedjer sifatida qadrli bo‘lasiz. Ma’lumki, ishbilarmon firmalar quyidagi oltita strategik ishbilarmonlik maqsadlari, ya’ni foydalanishga oid ustunlik; yangi mahsulotlar, xizmatlar va modellar; mijoz va ta’minlovchi o‘rtasidagi yaqinlik; qaror qabul qilishning yaxshilanishi; raqobatbardosh ustunlik va chidamli bo‘lish kabilarga yetishish uchun o‘z mablag‘larini asosan axborot tizimlariga kiritadilar

Operatsion mukamallik

Korxonalar doimiy yuqori natijaga erishish uchun, ularning xatti-harakatlari samaradorligini oshirish uchun harakat qilishadi. Axborot tizimlari va texnologiyalari - boshqaruvchilar uchun mavjud ishlab chiqarishda biznes-operatsiyalarni boshqarishda biznes amaliyotda o‘zgarishlar bilan birlashganda ish operatsiyalarini samaradorligi va unumdorligini yuqori darajasiga erishish uchun eng muhim vositalardir.

Wal-Mart, er yuzidagi eng yirik chakanashi, biznes amaliyotda jahon-sinfga mos keladigan ish dasturlar bilan bir qatorda, boshqarishni qo‘llab-quvvatlayshda operatsion samaradorlikga erishish uchun axborot tizimlari kuchini ko‘rsatadi. 20174 moliya yilida, Wal-Mart $ 473 milliard dollar tushumi oshdi - Amerika Qo‘shma Shtatlarida chakana savdosining deyarli o‘ndan bir qismi, chunki Wal-Mart do‘konlari raqamli formatda chakana savdo tizimi yo‘nalishlaridagi darajasiga karab har bir provayderlagari bog‘lab ko‘ydi. Mijoz maxsulotni sotib olishi bilan, provayder tovarni nazoratini amalga oshirib, uni egallab turgan polkasiga maxsulotni almashtirish jarayoni bajariladi. Wal-Mart o‘zining raqobatchilari ichida sanoatda chakana savdo do‘konlarini ichida eng samaralidir, uning sotish hajmi kvadrat futga 428$ yuqori. Boshqa aralash assortimentli do‘konlarning ko‘rsatkichlari kvadrat futga 1750$ dan 200$ gacha.

17.2-rasm. Tashkilotlar o‘rtasidagi axborot tizimlarining o‘zaro aloqasi



Biznes

firmalar

Axborot

tizimi

Zamonaviy tizimlarda firmaning axborot tizimlari va uning ishbilarmonlik qobiliyatlari o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik mavjud. Biznes jarayonlar, qoidalar va strategiyaning o‘zgarishi texnik vositalar, dasturiy ta’minot, ma’lumotlar bazasi va telekommunikatsiyalarda yanada ko‘proq o‘zgarishlarni talab etmoqda. Ko‘pincha, tashkilotning amalga oshirmoqchi bo‘lgan ishi uning tizimlari nimalarga ruxsat berishiga bog‘liq bo‘ladi.
Yangi maxsulotlat, xizmatlar va biznes-modellar
Axborot tizimlari va texnologiyalari – firmalar uchun asosiy instrument hisoblanib, ular yangi biznes-modellar uchun yangi xizmatlar va maxsulotlarni ishlab chiqishadi. Farovonlikni taminlashda biznes-model tashkilonni ishlab chiqqan maxsulot va xizmatlarni tariflaydi.

Hozirgi kunda muzika sanoatida butgal o‘n yil avvalgi ishlab chikarishdan fark qiladi. Apple Inc. Eski biznes-modelidagi musikiy lenta va CD yozuvli namoyishlarini on-lineli yuridik modeli, iPodli axborot platformasiga o‘tqazdi. Apple iPodning davom etuvchi innovatsion okimidan iTunes, iPad va iPhone o/z ichiga olgan holda gullab yashnayapdi.

Mijoz va taminotchining yaqinligi
Biznes haqiqatchan ham o‘z mijozlarini bilsa va ularga yaxshi hizmat qilsa, mijozlar unga qayta- qayta murojaat qilish va ko‘proq xarid qilish bilan javob beradilar. Bu esa foyda va daromandni ko‘paytiradi. Yishlab chiqaruvchilar bilan ham shunga o‘xshash holat yuz beradi. Biznes o‘z yishlab chiqaruvchilarini ham shunchalik hayotiy faoliyatini tamirlaydilar. Bu esa xarajatlarni kamaytiradi. Haqiqatdan ham sizning mijozingiz yoki yetkazib beruvchingiz millonlarga ega offine (oflaynlik) va online (onlayn) mijozlar kampaniya uchun asosiy (markaziy) muammo hisoblanadi.

Manxettendagi mandarin Oriental yuqori darajali boshqa mehmonxonalar (otellar) mijozlarga yaqinlashish uchun axborat tizimlari va texnologiyalaridan foydalanishni namoyish etadilar. Bu kompyuterlardan mehmonxonalarda mehmonlar yashayotgan xonada ular afzal ko‘radigan haroratni kuzatish, telefon raqamlarini va televizor dasturlarini tez-tez terib, olishlaridagi vaqtni (ro‘yxatga) hisobga olish va bu malumotlarning katta saqlovchisi (bazasi) da saqlash kabilarda foydalanganlar. Mehmonxonalardagi alohida xonalar server markaziy tarmoq kompyuterlariga ularni masafadan (olisdan) tekshirish yoki boshqarish imkoni buladigan qilib berilgan. Mijoz mehmonxona xonalaridan biriga joylashgach, tizim uning istagiga ko‘ra xonadagi sharoitni avtomatik tarzda o‘zgartiradi, yani mijozning raqamli profili asosida yorug‘likni kamaytiradi, havo haroratini tartibga soladi (boshqaradi) yoki unga yoqadigan musiqani tanlaydi. Mehmonxona (otellar) shuningdek, eng yaxshi mijozlarini topib olish va mijozlar ustivorligi asosida individuallashtirilgan marketing kampaniyasini rivojlantirish uchun uzlaridagi mijozlar haqidagi malumotlarni tahlil ham qiladilar.

JC Penney axborot tizimlari orqali yishlab chiqaruvchilarga yul qo‘yiladigan yaqinlikdan foydani ko‘rsatib beradi. Har gal qo‘shma gitatlardagi JC Penney do‘konidan kostyum bilan kiyiladigan ko‘ylak sotib olinganda, xorid haqidagi hisobot, Qo‘shma istatlarda sotilgan xar sakkizinchi kostyum bilan kiyiladigan ko‘ylakni ishlab chiqaradigan va shartnomaning ishlab chiqaruvchisi bo‘lgan Gonkongdagi TAL Apparel ltd yetkazib beruvchisikompyuterlarida poydo bo‘ladi. TAL o‘zi taraqqiy etgan kompyuter modeli orqali sonlar (miqdorni) boshqaradi va keyin qanday uslublar, ranglar va o‘lchamlarda tayorlash uchun qancha ko‘ylak kerakligini hal qiladi. shundan keyin TAL ritenlar omborini to‘liq ko‘rib chiqib JC Penneyning har bir do‘koniga ko‘ylaklar yuboradi. Boshqacha qilib aytganda, JC Penney ko‘ylaklarining inventari uni saqlash qiymati ifatida nolga yaqin.
Tuzatilgan qarorlarni yaratish – qarorlarni tuzatib, qabul qilish
Ko‘pchilik biznes-menejerlar aoslangan qaror qilish uchun kerakli vaqtda hech qachon haqiqiy, to‘g‘ri axborotlarga ega bo‘lmasdan, mavhum axborot tizimlarda harakatlanadilar. Shu bilan birga, menejerlar bashoratlarga, eng yaxshi holatlarda farazlar va omadlarga tayanadilar. Natijada esa yo tovar va xizmatlar to‘liq ishlab chiqilmaydi, resurslardan oqilona foydalanilmaydi va vaqt behudaga sarflanadi. Ushbu salbiy natijalar xarajatlarni ko‘paytiradi va mijozlarni yo‘qotadi.

O‘tgan o‘n yillikda axborot tizimlari va texnologiyalari menejerlarga bozorda qaror qabul qilishda aniq vaqt ma’lumotlaridan foydalanishga imkon bergan.

Masalan, Qo‘shma shtatdardagi eng yirik telekommunikatsiya kompaniyalaridan bo‘lgan Veriron Corparation menejerlarga aniq vaqtda mizojlarning e’tirozlari, xizmat qiladigan har bir joy uchun tarmoqning unumdorligi va qatorlardan elektr quvvatini o‘chirish yoki bo‘ronda shikastlangan qatorlar haqida aniq axborot berish uchun tarmoqli raqamli asbobli paneldagi foydalanadilar. Ushbu axborotlardan foydalanib, menejerlar shikastlangan zonalar resurslarini zudlik bilan ajratishi, isteemolchilarga ta’mirlash bo‘yicha kuchlar haqida ma’lumot berishi va xizmat ko‘rsatishni zudlik bilan tiklashi mumkin.
Raqobat ustuvorligi
Agar firmalar biznes-maqsadlarida belgilangan operatsion mukammallik, yangi maxsulotlar, xizmatlar va biznes-modellar, yetkazib beruvchi (mijozning yaqinligi va yaxshilangan qaror qabul qilish imkoniyatlari kabilardan biri bir nechtasiga erishsalar ular raqobat ustuvorligiga erishib bo‘lgan hisoblanadilar. Buyumlarni raqobatchilardan yaxshiroq tayyorlashyU ustuvor mahsulotlar uchun kam xarajat qilish va aniq vaqt rejimida mijozlarga va yetkazb beruvchilarga javob berish- bularning hammasi yaxlit holda raqobatchilar bas kela olmaydigan nisbatan yuqori savdo va nisbatan yuqori foydani tashkil etadi. Ushbu bobda keyinroq ta’riflanuvchi Apple Inc., Wal-Mart va UPS tarmoq yetakchilari hisoblanadilar, chunki ular bu maqsadlar uchun axborot tizimlaridan qanday foydalanishni biladilar.
Saqlanib qolish

Tijorat firmalari, shuningdek, axborot tizimlari va texnologiyalarga ham kapital qo‘yadilar, chunki ular biznes yuritishdagi birinchi zaruriy predmetlardir. Ba’zan ushbu “dastlabki (birlamchi) zaruriy predmetlar” sanoat darajasida o‘zgartirishlarga olib boradilar.

Masalan, Sitibank 17977 yilda mijozlarni xizmat ko‘rsatishning yanada yuqori darajasi orqali jalb qilish uchun Nyu-York shtatiga dastlabki bankomatlarni kiritgandan keyin uning raqobatchilari Citibankdan qolishmaslik uchun o‘z mijozlariga bankomatlar taqdim etishga shoshildilar. Bugun Qo‘shma Shtatlarning deyarli hamma banklarida regional bankomatlar va USIK kabi bankomatlarning milliy va halqaro tarmoqlari bilan ta’minlangan. Bankomatlarning jismoniy shaxslar uchun bank xizmatlari ko‘rsatishi va ko‘rsatilgan bank xizmatlarining protsessing markazda saqlanib turishi ta’minlangan.

Hisobotlarni, shuningdek, raqamli hisobotlarni ham qo‘shgan holda saqlash uchun kompaniyalar va ularning xodimlari uchun huquqiy majburiyatlar yaratadigan ko‘pgina federal va davlat nizomlari mavjud. Masalan, zaharli moddalar ustidan nazorat qilish haqidagi qonun (17976) Amerika ishchilarining 75000 dan ortiq zaharli kimyoviy moddalar ta’sirida tushib qolmasliklarini tartibga soladi va firma xodimlarining mubtalo bo‘lmaganliklari haqidagi hisobotlarni 30 yil davomida saqlashni talab qiladi. Sarbanes-Oxley Act (Sarbeyns-Oksli) qonuni (2002) jamoatchilik firmalari va ularning auditorlari mas’uliyatini yaxshilashga mo‘ljallangan bo‘lib, besh yil davomida nazorat-ishchi hujjatlar va hisobotlarni barcha elektron xatlarni ham qo‘shgan holda saqlash uchun ochiq aksionerlik kompaniyalarni taftish qiluvchi ishonchli maslahat-taftish firmalarini talab qiladi. World Street islohati Dodd-Frank va iste’molchilar huquqlarini himoya qilish haqidagi qonun (20170) bank ishini tartibga solishni kuchaytirishga mo‘ljallangan bo‘lib, firma hamma hisobotlarni o‘n yil davomida saqlashini talab qiladi. Federal va sog‘liqni saqlash, moliyaviy xizmatlar, ta’lim va maxfiylikni saqlash borasidagi davlat qonunchiligidagi boshqa ko‘plab qismlar Amerika kompaniyalariga salmoqli axborot kechikish va hisobdorlikka talablarni yuklaydilar. Firmalar bu talablarga javob berish xususiyatini ta’minlash uchun axborot tizimlari va texnologiyalariga murojat qilmoqdalar.

17.2	Axborot tizimlari nima va ularning ishlash texnologiyasi

Hozircha biz axborot tizimlari va texnologiyalaridan terminlarga ta’rif bermasdan foydalandik. Axborot texnologiyalari (AT) firmalarda, biznesda o‘z maqsadiga erishish uchun foydalaniladigan barcha texnik va dastur ta’minotidan tashkil topadi. Bunga nafaqat kompyuterlar, eslab qoluvchi qurilmalar va ko‘chma mobil qurilmalar, balki dastur ta’minoti masalan: windows tizimi operatsiyalari yoki Linuxu kabi ko‘p minglab kompyuter dasturlari kiradi.

AXBOROT TIZIMLARI NIMA?

Axborot tizimlarini bir – biriga bog‘langan texnik komponentlar yig‘indisi deb ta’riflash mumkin. Ular jarayoni, xotirani yig‘adi (yoki tiklaydi) va qaror qabul qilishda, tashkilotni boshqarishda yordam beradigan axborotlarni tarqatadi. Axborot tizimlari nazorat, qaror qabul qilish ko‘magi, muvofiqlashtirish bilan birga menedjerlar va ishchilarga muammolarni tahlil qilishda, yangi mahsulot yaratishda yordam beradi.

Axborot tizimlari atrof muxitidagi yoki tashkilot doirasidagi odamlar, joylar, narsalar haqidagi axborotni o‘z ichiga oladi.

Axborot deganda biz odamlar uchun foydali va ahamiyatga ega tarzda shakllangan ma’lumotlarni tushunamiz ma’lumotlar esa odamlar tushunishi va foydalanishi uchun dalillar, voqealar shaklida beriladi.

Misol, axborot va ma’lumotlar zidligi supermarket kassasi, har bir mahsulotni ta’riflaydigan, kupgina mollar kodini skaner qiladi. Bunday ma’lumotlar yig‘ilib, tahlil qilinib, kerakli axborot yetkazilishi mumkin. Masalan: do‘konda nechta shisha kir yuvish vositasi sotiladi? Umumiy miqdori qancha? Qaysi brenddagi kir yuvish vositasi u magazinda yaxshiroq sotiladi? Sotilgan kir yuvish vositalarining umumiy soni, yuvish vositasining shu brendiga sarflangan pul miqdori va hakazo.

Axborot tizimida uchta axborot ishlab chiqaruvchi yo‘nalish bo‘lib, tashkilotlar ular asosida qaror qabul qilishadi: nazorat bo‘yicha operatsiyalar, muammolar tahlili va yangi mahsulot yoki xizmatlar yaratish. (17.3 rasm).