17-mavzu. Investitsiya tavakkalchiligi va ularni pasaytirish yo'llari reja

4. Investitsiya loyihalari tavakkalchiligini (risk) hisoblash
usullari va ularni pasaytirish yo’llari
Tavakkalchiliklami tahlil qilishda ulami kamaytirishni xomcho’l qilishning
turli usullaridan foydalanish juda foydali. Uni hisoblashning eng oddiy usuli -
zararsiz mahsulot ishlab chiqarish miqdori (nuqtasi) hisoblash bo’l lib, u yo’l qo’lyish
mumkin boMgan eng oz ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish) hajmidir1. Ma’lumki,
zararsiz nuqta loyihasi foyda ham, zarar ham keltirmaydi. Zararsiz nuqtani tahlil
qilish marketing vazifalarini hal qilishning g‘oyatda kuchli vositasi hisoblanadi.
Bunday tahlil yordamida zararsiz nuqtani aniqlash, optimal ishlab chiqarish rejalarini
tuzish, eng samarali texnologiyalami tanlab olish mumkin.
Zararsiz nuqta quyidagicha hisoblanadi :
Doimiy (umumiy) xarajatlar (mahsulot birligida)
Zararsiz = -------------------------------------------------------------------- (2.1)
n Mahsulotning narxi - O‘zgaruvchan xarajatlar
(mahsulot birligida)
Misol: Doimiy (umumiy) xarajatlar - 124 ming so‘m, 0 ‘zgaruvchan xarajatlar- 170
ming so‘m, Mahsulotning narxi - 200 ming so*m.
Bundan: 124: (200 - 170) = 4,13 ming dona zararsizlik nuqtasi.
Zararsizlik nuqtasi tahlilidan foydalanib, tavakkalchilik ko‘rsatkichlaridan biri
boMgan xavfsizlik zaxirasi darajasini hisoblab topish mumkin. U quyidagi formula
bo‘yicha hisoblanadi: 1
Kutilayotgan Zararsiz nuqtaga to‘g*ri
Xavfsizlik savdo hajmi - keladigan savdo hajmi
zaxira darajasi - Kutilayotgan savdo hajmi
Xavfsizlik zaxirasi qiymati qanchalik kichik boMsa, zarar ko‘rish doirasiga
tushib qolish xavfi shunchalik yuqori boMadi. Tavakkalchiliklami tahlil qilish
kompaniya mutaxassislariga tavakkalchilik va noaniqlikni kamaytirishga imkon
beradi. Xususan, loyiha bo‘yicha zararsiz nuqta tahlili bilan bogMiq hisob-kitoblami
(xizmat ko‘rsatishdan tushgan daromad xarajatlariga teng) biz “Baraka” lizing
kompaniyasi misolida amalga oshirdik.
Masalan, taklif qilinayotgan lizing loyihasining quyidagi maMumotlariga ko‘ra
biz zararsiz nuqtasini topdik:
savdo hajmi (S) - 344200 ming so‘m;
o‘zgaruvchan xarajatlar (VC) - 166853 ming so‘m;
doimiy xarajatlar (PC) - 124064 ming so‘m;
yalpi foyda hajmi (CM) -197015 ming so‘m.
Zararsizlik nuqtasidagi savdo hajmi quyidagi formula bo‘yicha aniqlandi: