18-Ma’ruza. Magnitli va elektr separatorlar. Reja: Magnit usulida boyitishning nazariy asoslari

Mineral zarrachalarni zaryadlash usullari
Elektr separatsiyada asosan mineral zarrachalarning elektr o’tkazuvchanligi, dielektrik o’tkazuvchanligi, ishqalash orqali elektrlash va adgeziya xossalaridagi farq ishlatiladi [2].
Elektr o’tkazuvchanligiga qarab minerallar 3 guruhga bo’linadi:

• 
  solishtirma elektr o’tkazuvchanligi 10²–10³ Sm/m li o’tkazgichlar;
  
• 
  solishtirma elektr o’tkazuvchanligi10–10^-8 Sm/m li yarim o’tkazgichlar;
  
• 
  solishtirma elektr o’tkazuvchanligi <10^-8 Sm/m li dielektriklar;
  

Bu guruhlardagi minerallarning har biri solishtirma qarshilikning ma’lum qiymati bilan xarakterlanadi. O’tkazgichlarga solishtirma qarshiligi <10⁹ Om m, dielektriklarga >10¹² Om m minerallar kiradi [11].
Elektr maydonida o’tkazgichlar va dielektriklar o’zlarini turlicha tutadilar. Agar elektr maydoniga o’tkazgich joylashtirilsa, uning yuzasida elektr zaryadlari hosil bo’ladi, bunda o’tkazgichning bir uchida ortiqcha elektronlar hosil bo’ladi (manfiy zaryad), ikkinchi uchida esa elektronlar yetishmaydi (musbat zaryad). O’tkazgich elektr maydonidan chetlashtirilsa ikkala qarama–qarshi zaryadlar muvozanatlashadi va jism zaryadsizlanadi. O’tkazgich zaryadlangan jism bilan to’qnashganda tokni yaxshi o’tkazgani uchun bir xil zaryad hosil qilib zaryadlangan jismdan itariladi.
Dielektriklar esa elektr maydonida o’zini boshqacha tutadi. Dielektrikning har qaysi molekulasida bir vaqtning o’zida ham manfiy, ham musbat zaryadlar joylashadi; shuni qayd qilish kerakki dielektrikning istalgan hajmida umumiy musbat zaryad manfiy zaryadga teng va dielektrikning har qaysi molekulasi elektr dipoli hisoblanadi.
Agar dielektrikni elektr maydoniga joylashtirilsa, uning ta’siri ostida zaryadlarning siljishi va maydonning kuchlanganligi yo’nalishida elektr dipollarining oriyentatsiyasi sodir bo’ladi. Dielektrikning yuzasida zaryadlar paydo bo’ladi. Elektr maydonining ta’siri ostida dielektrikdagi zaryadlarning siljishi qutblanish deyiladi. Qutblangan dielektrikning yuzasida hosil bo’lgan zaryadlar bog’langan zaryadlar deyiladi.
Qutblanish–bu elektr maydoni ta’sirida dielektrikda bog’langan zaryadlar joylashishini o’zgartirishni tartibga solish. Bu o’zgarish dielektrikdagi manfiy bog’langan zaryadlar yuqoriroq potensial yo’nalishida, musbat bog’langan zaryadlar esa pastroq potensial tomonga ko’chadi.
Boyitishda ishlatiladigan elektr separatsiya usullarining ko’pchiligi uchun mineral zarrachalarni zaryadlash (yoki qutblash) muhim ahamiyatga ega. Mineral zarrachalarni zaryadlashning eng ko’p tarqalgan usullarini ko’rib chiqamiz.