18-мавзу: энг янги даврда англия, франция, германия ва ақШ

Mámleketlik qurılısındaǵı ózgerisler. XX ásirde Ullı Britaniya mámleket basqarıw 
princpısınıń rawajlanıwı atqarıwshı hákimiyattıń ósiwi menen xarakterlenedi. Birinshi jer 
1
Bordo, Michael, and Eugene White [1991], “A Tale of Two Currencies: British and French Finance During the Napoleonic 
Wars”, Journal of Economic History р. 51, 303-316. 

---

4 / 25 
júzilik urısınıń eń zárúrli aqıbetlerinen biri húkimettiń nızamshılıq hákimiyattiń kusheytiliwi 
hám wákillikleriniń jáne de keńeyiwi boldı. 1914-jılda Xabeas korpus akttı toqtatıldı hám 
«Mámleketti qorǵaw haqqında»ǵı akt qabıllandı. Keyingi hújjet húkimetke urıs waqtında 
pútkil hákimiyattı tapsırǵan edi. Urıs tawsılǵannan keyin bul hújjet biykar etildi, biraq 
húkimetke usınıs etilgen ayrım huqıqlar ámel qılıwda dawam etti. Bunnan tısqarı, húkimetke 
ayrıqsha kepillikler usınıs etiwshi aktlar shıǵarıw ámeliyatına tiykar salındı. Mısalı, 1920-jılda 
ayrıqsha wákillikler haqqındaǵı nızam qabıl etilgendi. Bul nızam waqtınshalıq xarakterge iye 
bolsada da, biraq turaqlı háreketde boldı. Bul nızam eger mámlekette ayrıqsha jaǵday júz berse 
yamasa qanday da shaxs yamasa shaxslar toparı jámiyettiń normal turmısına óz háreketleri 
menen qáwip salsa, mámleketti azıq-awqat, suw, janar may, elektroenergiya menen 
támiyinleniwine irkinish berse, húkimetke patsha atınan húkimler shıǵarıw huqıqın bergen. 
Ayrıqsha jaǵday sharayatlarında húkimet jámiyet qawipsizligin hám jámiyettiń normal ómirin 
saqlaw ushın zárúr dep esaplaǵan hár qanday sharalar kórıwı múmkin edi. Aktdan mazmunı 
jaǵınan ıs taslawlarǵa qarsı qollanılıwı múmkin edi. Ámelde bunnan bir neshe ret 
paydalanılǵan. 1939-jılda ekinshBirinshi jer júzilik urısı qarsańında Ayrıqsha wákillikler 
haqqındaǵı jańa akt qabıllandı. Buǵan kóre, húkimetke jámiyet qawipsizligin támiyinlew, 
mámleketti qorǵaw, jámiyetlik rejimin saqlaw ushın zárúr dep esaplaǵan barlıq máseleler 
boyınsha buyrıqlar shıǵarıw huqıqı berildi. Parlament húkimetke ayrıqsha kepillikler berip, 
tek ǵana onıń atqarıwshı hákimiyattı kúsheytirdi, usınıń menen birge oǵan nızam shıǵarıw 
hokmiyatı da tapsırdı. 
Ámeliyatda rásmiy parlament tapsırması menen húkimet tárepinen shiǵarılatuǵın aktlar 
keń tarqala basladı. Bunday nızamlar túrli kórinislerde: biylikler, buyrıqlar, kórsetpeler, 
ministrlerdiń instrukciyaları hám basqa sırtqı kórinislerde shıǵarılardı. Parlament ámelde 
basqarıw shólkemleriniń iskerligin baqlawdan júdá etilgen edi. Ulıwmalıq palata siyasiy 
hákimiyattı ámelge ásirıw daǵı basshılıq rolin joǵalttı, kerisinshe húkimet partiyalıq sistema 
járdeminde ulıwmalıq palatanı qadaǵaladı. Premier-ministrdiń hár waqıt parlamentti tarqatıp 
jiberiw huqıqı kabinet hákimiyattiń jáne de kóbirek kusheytiwine járdem berdi. Nátiyjede 
kabinet diktaturasi ornatıldı.