18-mavzu. Kelishmovchilik, o’zgarish va stressni boshqarish. Reja: Nizo, ularning kelib chiqish sabablari va turlari. Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar

18-mavzu. Kelishmovchilik, o’zgarish va stressni boshqarish.
Reja:
1. Nizo, ularning kelib chiqish sabablari va turlari.
2. Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar.
3. Nizolarni boshqarshp va ularni bartaraf etish yo’llari.
4. O’zgarishlarni bоshqarish.
1. Nizo, ularning kelib chiqish sabablari va turlari
O’zbek tilining izohli lug’atida nizo tushunchasi quyidagicha talqin qilinadi:
“Nizo - bu o’zaro kelishmovchilik yoki qarama-qarshilik, dushmanlik, adovat orqasida tug’ilgan holat, munosabat; ixtilof, nifoq”.
Adovat, ixtilof, nifoq tufayli o’zaro janjallar sodir bo’ladi. Odamlar janjal haqida o’ylaganlarida dushmanlik, qo’rqitash, bosqinchilik, tortishuv kabi noxo’shliklarni nazarda tutishadi.
Boshqarish jarayonida nizo - bu rahbar, ishchi va boshqa xodimlar o’rtasida muayyan masalalarni hal qilishda tomonlarning bir-biri bilan bir yechimga kela olmaganligi tufayli vujudga keladigan vaziyatdir.
Ishlab chiqarishdagi nizolar kishilar kayfiyatiga salbiy ta’sir qiladi va ularning ish qobiliyatini pasaytiradi, jamoadagi “ruhiy iqlim”ni yomonlashtiradi, kadrlar qo’nimsizligini ko’paytiradi. Shuning uchun bu masalalarga doimo e’tibor berish, mehnat jamoalarini boshqarishni, kadrlar turg’unligini ta’minlovchi shartlardan biridir. Ishlab chiqarishda nizoli vaziyatlar oldini olishning barcha imkoniyatlaridan foydalanish lozim.
Nizo qanday xarakterga ega bo’lmasin va u qay darajada katta bo’lmasin, barcha hollarda nizoning sabablari hamda uni vujudga keltirgan holatlar diqqat bilan tahlil qilinishi lozim. Rahbar har bir aniq vaziyatning tagiga adolat va ob’ektivlik bilan yetishi, tegishli xulosalar chiqarishi kerak.
Sotsiologlar tadqiqotlarining ko’rsatishicha, “ruhiy iqlim” yaxshi bo’lgan hamda intizom ancha yuqori bo’lgan joyda faqat iqtisodiy ko’rsatkichlar yuksak emas, balki nizolar ham anchagina kam, xodimlarning o’z mehnatidan katta qoniqish olayotgani ko’zga tashlanib turadi. Xodimlar noroziligi yuksak talabchanlik va ishlab chiqarishning ba’zi jihatlarini yaxshilash, bu bilan mehnat unumdorligini oshirish istagining natijasi sifatida ijobiy sabablarga ham ega bo’lishi mumkin.
Jamoa a’zolarining printsipialligi hamda kamchiliklar bilan murosa qilmaslik istagi jamoaning yuksak faolligi va tashabbusi tufayli yuzaga keladi.
Ishlab chiqarishda nizoli vaziyatlar turli sabablarga ko’ra vujudga kelishi mumkin. Ulardan:
• mehnatni tashkil qilishdagi kamchiliklarni;
• haq to’lashning takomillashtirilmagani;
• yomon mehnat sharoitlarini;
• mehnat haqidagi qonunlarni buzishni;
• rahbarlikning qoniqarsiz saviyasini;
• o’zaro munosabatdar madaniyatining past saviyasini va hokazolarni ko’rsatish mumkin.
Jamoa a’zolari orasida nizolarning ko’pchiligi quyidagi sabablar tufayli sodir bo’ladi (1-jadval).